Στις χρυσές σελίδες του ηρωικού έπους του 1940 μεταξύ άλλων σταματά κανείς και στη σελίδα που αναφέρεται στην καταστροφή του Φαναρίου τον Αύγουστο 1943, με ιδιαίτερο σεβασμό αφού εκεί συναντάς από τα ανατριχιαστικότερα γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής εις βάρος των κατοίκων.

Σύμφωνα με την «Έκθεσι των γενομένων ζημιών εν γένει Ηπείρου από της κηρύξεως του ελληνοϊταλικού πολέμου (28-10-1940 μέχρις της τελικής απελευθερώσεως 1944)», Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εταιρίας Μελετών, ΑΘΉΝΑ 1947:

«Την 10ην Αυγούστου 1943 γερμανικά στρατεύματα μετ’ ιταλικών, ξεκίνησαν από την Πρέβεζα και από την Παραμυθιά μεγάλος αριθμός Τουρκαλβανών περικύκλωσαν τα χωριά του Φαναρίου και προέβησαν εις γενικήν λεηλασίαν. Οι κάτοικοι των χωριών πανικόβλητοι κατέφυγον εις παρακείμενα όρη και έλη, εγκαταλείψαντες τα πάντα….».

Τα σύκα, τα λάχανα, τα άγρια βατόμουρα, η μπομπότα ήταν το φαγητό που έψαχναν να βρουν οι πεινασμένοι κάτοικοι του Φαναρίου όταν τα χωριά λεηλατήθηκαν, κάηκαν, καταστράφηκαν ολοσχερώς και τα ζώα όλα απήχθησαν και μεταφέρθηκαν μακριά από το Φανάρι για να γίνουν τροφή για τα γερμανικά στρατεύματα, όπως περιγράφεται από τους πληροφορητές και καταγράφεται και σε αρχεία για το Φανάρι της γερμανικής κατοχής του 1943.

Επιχείρησα να σταθώ στο μέγα αυτό κεφάλαιο της ιστορίας του τόπου μας και παραθέτω αυτούσια λίγα αποσπάσματα από συνεντεύξεις ανθρώπων του Φαναρίου που αφηγούνται όσα διαδραματίστηκαν εκείνες τις μαύρες μέρες που η δόξα στεφάνωσε τους απλούς ανθρώπους του Φαναρίου με το δάφνινο στεφάνι της ανδρείας και της φιλοπατρίας, καθώς με πείσμα και δυνατή ελληνική ψυχή προτίμησαν τον θάνατο από την υποταγή τους στον ναζισμό.

Η προσπάθεια αυτή αξιοποίησης των προσωπικών αφηγήσεων βρίσκεται σε εξέλιξη και αναμφισβήτητα συμβάλλει στη διατήρηση της μνήμης και της ιστορίας , ενώ αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο που ενδυναμώνει την επίσημη ιστορία και μας καθιστά υπόχρεους τιμής και σεβασμού απέναντι στους νεκρούς και ζώντες ήρωες, όσο ακόμα υπάρχουν οι τελευταίοι άνθρωποι στην περιοχή μας που έζησαν οι ίδιοι στα σκληρά χρόνια του πολέμου του 40.

Παρατίθενται παρακάτω μερικά αποσπάσματα από ένα μέρος των συνεντεύξεων που μόλις ολοκληρωθεί η όλη προσπάθεια θα δοθεί η δυνατότητα να τις ακούσουμε συνολικά για να γνωρίσουμε μέσα από την εξιστόρηση πτυχές άγνωστες της ιστορίας του Φαναρίου.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΌ ΚΑΤΟΙΚΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΧΩΡΙΟΥ- 27 Σεπτεμβρίου 2014.

Κώστας Αλεξάνδρου, πρώην Γραμματέας του χωριού.

«… Ήμουν τριών χρονών τότε που η φωτιά μπήκε στην Γλυκή και βγήκε στην Αμμουδιά

Οι Τσάμηδες ή Τούρκοι όπως τους έλεγαν οι ντόπιοι στο Φανάρι, μόλις έγινε ο πόλεμος του ‘40 προσκολλήθηκαν με τους Γερμανούς, οι οποίοι ξέρανε και τη γλώσσα τους όπως ο Μαζάρης, καταγόμενος από τη Μενίνα της Παραμυθιάς. Όταν ήρθαν οι Γερμανοί με τη βοήθεια των Τσάμηδων στο Σταυροχώρι μάζεψαν τους άντρες στο σπίτι του Περικλή Σωτηρίου. Όσοι είχαν φιλικές σχέσεις με τους Τσάμηδες είχαν ιδιαίτερη μεταχείριση.

Το μεγάλο κακό για τους Σταυροχωρίτες ήταν η εκτέλεση των 10 Σταυροχωριτών στο Καναλάκι όταν στην Τζάρα σκοτώθηκε ο Γιασίν οπλαρχηγός των Τσάμηδων και ο γιος του ήρθε εδώ στο Σταυροχώρι και ως αντίποινα συγκέντρωσε τους άντρες του χωριού για να τους σκοτώσει.

Η εκτέλεση έγινε στην τοποθεσία Στενούρα στο Καναλάκι. Τους είχαν βάλει κατά παράταξη και ένας από τους συλληφθέντες βρήκε το θάρρος να ρίξει το σακάκι του στον Γερμανό και σώθηκε από την εκτέλεση.

Ο Βασίλης Παπαδόπουλος ήταν ο νεότερος, γύρω στα 18 χρονών που εκτελέστηκε στο Kαναλάκι. Ο Γερμανός φαντάρος επειδή ήθελε να του δώσει ευκαιρία να γλιτώσει, του έδωσε ένα παγούρι να πάρει νερό, ώστε να ξεφύγει. Όμως από φόβο ο νεαρός Βασίλης Παπαδόπουλος, επέστρεψε πίσω στους Γερμανούς φαντάρους και εκτελέστηκε κι εκείνος στο Καναλάκι.

Τα πτώματα θάφτηκαν εκεί στο ρέμα και αργότερα οι συγγενείς των νεκρών μετέφεραν τα κόκαλά τους, όταν τελείωσε ο πόλεμος. Και φυσικά έχουν ταφεί σε ατομικούς τάφους στο νεκροταφείο του χωριού. Τα πτώματα αναγνωρίστηκαν από τους συγγενείς τους, όπως είχε κάνει την περιγραφή ο Σταυροχωρίτης που γλίτωσε από το εκτελεστικό απόσπασμα.

Ο μυλωνάς Αναστάσιος Γκότσης από το Σταυροχώρι γνώρισε βίαιο θάνατο, του έβαλαν καπίστρι, ανέβηκαν καβάλα, του έκαναν σκληρά βασανιστήρια, μέχρι που τον πήγανε στην Κορώνη σύροντάς τον και εκεί στη γέφυρα της Κορώνης τον παρατήσανε νεκρό.

Υπό των Γερμανών και Τσάμηδων εφονεύθησαν την 3/09/1943

1. Δημήτριος Σωτηρίου

2. Σωτηριος Σωτηρίου

3. Φώτιος Δημας

4. Γεώργιος Δήμας

5. Δημήτριος Σπυρίδωνος

6. Αθανάσιος Αθανασίου

7. Χρήστος Χρήστου

8. Βασίλειος Παπαδόπουλος

9. Αντώνιος Στράτης

.

ΚΑΝΑΛΑΚΙ- 25 Αυγούστου 2014

Γιώργος Σάββας- Γεννηθείς το 1926

«Μπήκαν οι Γερμανοί στο Φανάρι. Είχαν προσπαθήσει και γρηγορότερα αλλά οι αντάρτες προστάτευαν την περιοχή. Τη 13η Αυγούστου από την Γλυκή βομβαρδίστηκαν τα χωριά, ξεκινώντας από τα Μουζακέϊκα και έφθασαν στο Καναλάκι.

Το πρωί 10.00 έφυγαν οι Καναλακιώτες προς την Μπούντα, όταν εισέβαλαν οι Γερμανοί, ενώ τα γερμανικά αεροπλάνα έκαναν κι εκείνα επιδρομές. Τρεις ημέρες έκαναν καταστροφές, είχαν εντολή να σκοτώνουν και να καίνε. Την τρίτη ημέρα έβγαλαν τελάλη στο Καναλάκι, το όνομά του ήταν Γεώργιος Ευθυμίου, και φώναξε: «Ακούστε χωριανοί οι Γερμανοί έδωσαν εντολή να βγείτε και δεν θα σας πειράξουν καθόλου». Έτσι παραδόθηκαν πολλοί αλλά τους έπιασαν ως ομήρους τους πήγαν στη Γλυκή, ακολούθως στην Παραμυθιά και μετά Μινίνα. Έτσι βγήκα κι εγώ αφού πρώτα παραδόθηκε ο πατέρας μου. Στη Μινίνα είχαν στρατόπεδο και μας συνόδευαν οι Τσάμηδες….».

ΚΑΝΑΛΑΚΙ- 16 Αυγούστου 2014

Ιωάννης Γάκης- Γεννηθείς το 1922

«Κοντά στις μέρες της Παναγίας εισέβαλαν οι Γερμανοί στο Φανάρι. Συμμετείχα κι εγώ στον χαλασμό της γερμανικής μηχανής που ερχόταν από το Μποντάρι (Βαλανιδούσσα) για να δούνε το Φανάρι. Πήραν ότι βρήκαν. Δεν έφαγαν ποτέ από το δικό τους ψωμί οι Γερμανοί. Τα γελάδια τα απόλυσα ήθελα δεν ήθελα. Όλα τα χάσαμε. Είχαν βοηθούς τους Τσάμηδες και ήταν περισσότερο εχθροί οι Τσάμηδες, τούρκικη ράτσα, παρά οι Γερμανοί. Στο Καναλάκι τρία ήταν τα σπίτια τα πέτρινα όλα τα υπόλοιπα ήταν αχυροκάλυβα. Κάναμε αντίσταση με μανία αλλά υπήρχε φτώχεια και πείνα. Τρεις ελιές και ένα κομμάτι καλαμποκίσιο αυτό ήταν το φαγητό μας….. Τα αντίποινα ήταν κανόνας για τους Γερμανούς και οι Τσάμηδες δίνανε πληροφορίες για όποιον δεν πήγαιναν. Για τους Σταυροχωρίτες ξέρω, ένας είπε στους άλλους: έτσι και αλλιώς θα μας σκοτώσουν, να τρέξουμε να γλιτώσουμε. Και πέταξε το σακάκι στον Γερμανό και γλίτωσε παρά τα πυροβολητά που δέχτηκε. Τους είδα νεκρούς, λιωμένους και σουρωμένους. Είχαμε αγριέψει όλοι, λέγαμε δεν θα κάτσουμε να τους κλάψουμε….».

Πίσω από τους πολέμους υπάρχουν άνθρωποι που δεν κατέγραψε η ιστορία τις απώλειες και την προσφυγιά τους. Άνθρωποι που ξεκίνησαν κοιτώντας ένα καινούριο χάραμα για να θυμηθούν μετά από καιρό ότι ήταν το τελευταίο  ήρεμο  σκηνικό  που έζησαν πριν από τον πόλεμο.  Τούτη εδώ η αναφορά, αφιερωμένη στην επέτειο του «ΟΧΙ» μέσω των μαρτυριών αποτελεί τρισάγιο για τους νεκρούς του Φαναρίου που είναι πολλοί και τα ονόματά τους οφείλουμε κάποια στιγμή να τα μνημονεύσουμε. Αποτελεί ύψιστο χρέος μας!

Τιμή στους ήρωες του Φαναρίου που έχουν ονοματεπώνυμο και δεν λιγοψύχησαν μπροστά στον διπλό εχθρό που χτύπησε το Φανάρι.