(Του Μιλτιάδη Κλάπα)

Με την μεταρρύθμιση έγινε προσπάθεια να αλλάξει το τοπίο στην Αυτοδιοίκηση εισάγοντας τις έννοιες

 της συμμετοχής

 της διαφάνειας

 της χρηστής διοίκησης

 την ενίσχυση του ρόλου της με μεταφορά πολλών και βασικών αρμοδιοτήτων

 την εισαγωγή θεσμικών καινοτομιών

 την παροχή καλύτερων υπηρεσιών στον πολίτη

 την οικονομική αυτοτέλεια των οργανισμών, τον εξορθολογισμό των δαπανών

 την θεσμοθέτηση της περιφερειακής αυτοδιοίκησης

 νέες συνενώσεις δήμων με δραστικό περιορισμό του αριθμού τους

Το πρόγραμμα ‘Καλλικράτης’ δύο χρόνια μετά την έναρξη λειτουργίας των νέων Δήμων και των Περιφερειών βρίσκεται σε φάση απόλυτης στασιμότητας, ενώ η οικονομική κρίση και η υλοποίηση του αυστηρού προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής έχουν εκμηδενίσει κάθε θετική συνέπεια της μεταρρύθμισης και έχουν ουσιαστικά υπονομεύσει κεκτημένα της αυτοδιοίκησης που είχαν κατοχυρωθεί πριν από την συγκρότηση των νέων δήμων και περιφερειών. Σήμερα το πρόγραμμα Καλλικράτης δεν υλοποιείται, δεν λειτουργεί, δεν στηρίζεται από την πολιτεία.

Επιβεβαιώθηκαν στην πράξη οι αρχικές ενστάσεις :

 Για την μη ενεργή συμμετοχή των συλλογικών οργάνων της αυτοδιοίκησης στην πρώτη φάση εκπόνησης του προγράμματος που συνεχίστηκε και μετά την έναρξη του προγράμματος

 Για την εσπευσμένη ολοκλήρωση των διαδικασιών

 Το σε γενικές γραμμές ατεκμηρίωτο του αριθμού και της συγκρότησης των νέων Δήμων. Την λαθεμένη αντίληψη ότι ισχυρός δήμος σημαίνει μεγάλος δήμος.

 την έλλειψη μηχανισμών αποκέντρωσης της εξουσίας και της ουσιαστικής αξιοποίησης οργάνων της περιφέρειας των Δήμων (τοπικά συμβούλια) καθώς και την μή θεσμοθέτηση αρμοδιοτήτων και πόρων γι’αυτά.

 Την έλλειψη πόρων για την ενίσχυση του προγράμματος

 Την επικάλυψη αρμοδιοτήτων

Προστέθηκε δε και η ατολμία των τοπικών Αρχών να εφαρμόσουν καινοτόμες δομές. Αναδείχτηκε η σοβαρή δυσκολία συνεννόησης μεταξύ των παρατάξεων που οφείλετε στην έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας, στο Δημαρχοκεντρικό συγκεντρωτικό μοντέλο και στο πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα. Προφανώς σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υπάρξει επιστροφή στο παρελθόν, ή να αναζητηθεί μια νέα μεταρρυθμιστική προσπάθεια.

Αυτό που πρέπει να γίνει είναι ένα ουσιαστικό και αντικειμενικό διάβασμα των δυσκολιών, των εγγενών ή επίκτητων προβλημάτων του προγράμματος και να προτείνουμε ένα σχέδιο επανεκκίνησης της μεταρρύθμισης με έμφαση:

 Στην οικονομική υποστήριξη και εξυγίανση

 Την εσωτερική αποκέντρωση της εξουσίας με την ουσιαστική αξιοποίηση όλων των οργάνων. Την μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή στις αποφάσεις

 Την αναζήτηση αναλογικού εκλογικού συστήματος που θα διασφαλίζει την αποτελεσματική διοίκηση και θα εμπεδώνει το πνεύμα συνεργασίας μεταξύ των συνδυασμών

 Την εισαγωγή νέων προτύπων διοίκησης, αναπτυξιακής δράσης και κυρίως εσωτερικού ελέγχου για την αξιολόγηση μέτρηση και διαρκή βελτίωση των αποτελεσμάτων

Πιο συγκεκριμένα:

1) Για τα οικονομικά των ΟΤΑ τους πόρους και την κατοχύρωση της οικονομικής αυτοτέλειας πρέπει αφενός να αποδίδονται οι πόροι των αρμοδιοτήτων που έχουν μεταφερθεί στους ΟΤΑ και αφ’ ετέρου παρά την κρίση και την δημοσιονομική εξυγίανση να προτείνουμε την εφαρμογή αποκεντρωμένου φορολογικού συστήματος και την αναδιανομή ποσοστών των εισπραχθέντων φόρων υπέρ των οικονομικά μειονεκτούντων ΟΤΑ.

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να γίνει σαφές ότι με την αποστέρηση των θεσμοθετημένων πόρων τόσο ο Καλλικράτης όσο και στο σύνολο της η αυτοδιοίκηση θα «ναυαγήσει» :

• την ανάληψη πρωτοβουλίας από τα κεντρικά όργανα της Αυτοδιοίκησης για την συγκρότηση προγράμματος αξιοποίησης της ακίνητης περιούσιας ΟΤΑ και περιφερειών

• την ενεργοποίηση της β φάσης του Καλλικράτη με εξασφαλισμένα 150 εκατομμύρια ευρώ από το ΕΣΠΑ

• η αναζήτηση συνεργασιών των ΟΤΑ με ιδιώτες επενδυτές για την δημιουργία υποδομών που όμως με αυστηρό τρόπο δεν θα τους εκχωρούν δημόσια αγαθά και κοινωνικές υπηρεσίες

2) Για την εσωτερική αποκέντρωση και την ενίσχυση των δημοκρατικών

θεσμών απαιτείται η συμμετοχή των πολιτών στις τοπικές υποθέσεις, η αναζωογόνηση των τοπικών συμβουλίων με πραγματικές αρμοδιότητες, η παραχώρηση σε αυτά πόρων υπό την μορφή του συμμετοχικού προϋπολογισμού, στα πλαίσια του Δήμου για τα θέματα που αφορούν την περιοχή τους.

3) Είναι σαφές ότι την σκέψη των οργάνων της Αυτοδιοίκησης μονοπωλεί η οδυνηρή οικονομική κατάσταση αφού η περικοπή πάνω από το 60% των πόρων τους οδηγεί στην κατάρρευση. Παρ’ όλα αυτά είναι αναγκαίο να λειτουργήσουν ουσιαστικοί θεσμοί συμμετοχής, διαβούλευσης και διαλόγου όπως η επιτροπή διαβούλευσης, ο Συμπαραστάτης του Δημότη κλπ.

4) Το επόμενο διάστημα πρέπει να αφιερωθεί τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο στην διοικητική οργάνωση και την λειτουργική ανάπτυξη των περιφερειών και των Δήμων. Ασφαλώς παράλληλα με την τρέχουσα διοικητική λειτουργία, την διεκδίκηση και διαχείριση έργων και δράσεων για την απορρόφηση του ΕΣΠΑ

5) Το εκλογικό σύστημα που ισχύει εξασφαλίζει ισχυρή διοίκηση στους Δήμους και τις περιφέρειες. Λειτουργεί όμως αποτρεπτικά στην εμπέδωση πνεύματος συνεργασίας, εντείνει τον συγκεντρωτισμό και Δημαρχοκεντρισμό, αποκλείει μικρότερες ή τις τοπικές δυνάμεις. Είναι σαφές ότι πρέπει να αλλάξει. Απαιτείται όμως πολύ σοβαρή συζήτηση με τι θα αντικατασταθεί. Προϋποθέτει την αξιολόγηση των συστημάτων που υπάρχουν σε άλλες χώρες με νηφαλιότητα, ώστε να επιτευχθούν αφ’ ενός οι στόχοι που τίθενται παράλληλα με την λειτουργική διοίκηση του Δήμου.

Β)

Η περιφερειακή Αυτοδιοίκηση είναι μια εξαιρετικά σημαντική μεταρρύθμιση. Δυστυχώς ήρθε σε ένα περιβάλλον γενικευμένης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Στην γενικότερη αδυναμία εφαρμογής των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών, αποδεικνύεται ότι ένα χρόνο μετά, τα νέα αιρετά περιφερειακά όργανα δεν μπόρεσαν να σηματοδοτήσουν ούτε ουσιαστικά ούτε συμβολικά τον αυτοδιοικητικό τους ρόλο με προγραμματικό και επιτελικό έργο.

Προφανώς αναδεικνύονται όλες οι αρνητικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης αλλά παράλληλα φαινόμενα γραφειοκρατίας, συγκεντρωτισμού, περιορισμός κοινωνικού ελέγχου, απουσία συμμετοχικών διαδικασιών

i. είναι αρνητικό ότι τα θέματα των περιφερειακών ενοτήτων συγκεντρώνονται σε ένα μονοπροσωπο όργανο τον Αντιπεριφερειάρχη. Πρέπει να εξεταστεί η θεσμοθέτηση ενός οργάνου ανά περιφερειακή ενότητα με την συμμετοχή των αιρετών περιφερειακών συμβούλων για την εξέταση των θεμάτων της περιφερειακής ενότητας, όπου θα διευκολύνεται η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και φορέων.

ii. Απαιτείται στα θέματα αναπτυξιακού προγραμματισμού ισχυρότερη συνεργασία ανάμεσα στα δύο επίπεδα αυτοδιοίκησης. Ενδεχομένως να πρέπει να αναζητηθεί γι’ αυτό θεσμικός τρόπος.

Σε ότι αφορά την Αποκεντρωμένη Διοίκηση. Είναι σαφές ότι δεν μπορεί να μην υπάρχουν αποκεντρωμένες δομές του κράτους. Εάν αυτή η σκέψη είναι αποδεκτή τότε πρέπει:

1. να οριοθετηθεί με σαφήνεια ή Αποκεντρωμένη σε σχέση με την Αιρετή ώστε να μην εμφανισθούν τριβές μεταξύ τους

2. να υπάρχουν κάτω από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση όλες οι αποκεντρωμένες υπηρεσίες των υπουργείων ώστε να μην εμφανίζεται η σημερινή μάλλον τραγελαφική κατάσταση

3. ο έλεγχος νομιμότητας των αποφάσεων της αυτοδιοίκησης είτε είναι εντός είτε εκτός της αποκεντρωμένης πρέπει να ασκείται από τον ελεγκτή νομιμότητας ως ένα μηχανισμό άρτια και τεχνοκρατικά δομημένα και στελεχωμένα.

Τέλος, είναι σαφές ότι το κύρος της Αυτοδιοίκησης έχει συμπαρασυρθεί από την γενικότερη απαξίωση του πολιτικού συστήματος και την πρωτοφανή οικονομική κρίση αλλά και από δικές της ευθύνες στην διαχείριση των τοπικών υποθέσεων.

Παρ’ όλα αυτά παραμένει ως θεσμός με απήχηση στην κοινωνία, ιδιαίτερα σήμερα που είναι αυτός που στηρίζει κάθε κοινωνική παροχή και μέριμνα στις τοπικές κοινωνίες (βοήθεια στο σπίτι, ΚΑΠΗ, ΚΗΦΗ, παιδικοί σταθμοί, κοινωνικά παντοπωλεία, ιατρεία, κλπ )

Τόσο οι προτάσεις μας για την θεσμική λειτουργία του όσο κυρίως η δράση μας μέσα σ’ αυτόν πρέπει να τον αναδεικνύουν ως πυλώνα υπεράσπισης του Δημοσίου χώρου του Δημοσίου συμφέροντος, των κοινωνικών αγαθών. Να αντισταθούμε σε προσπάθειες να την εξομοιόσουν με το κράτος και πολύ περισσότερο να την μετατρέψουν σε μακρύ χέρι του κράτους. Αυτό σημαίνει ότι οι προτάσεις μας πρέπει να στηρίζουν τη συμμετοχή, τον έλεγχο, την διαφάνεια, τον εξορθολογισμό της λειτουργίας, την οικονομική αυτοτέλεια, την καταστατική κατοχύρωση της θέσης των αιρετών.