Θεωρώ πως ανήκω σε μία γενιά, που την ιστορία αυτής της περιόδου την έμαθε αρχικά από αφηγήσεις και έπειτα από τα βιβλία. Και αυτό μάλλον είναι ευλογία, γιατί ήταν πηγή προβληματισμών, καθώς εντελώς διαφορετική εικόνα έχεις από τη σχολική γιορτή για το έπος του '40 και εντελώς διαφορετική από τα όσα σου εξιστορούν οι μαχητές.
Και ένα από τα πράγματα που μετανιώνω, είναι πως δεν κατέγραψα τις αφηγήσεις του με κάποιο τρόπο, παρά μόνο στη μνήμη μου.
Ο παππούς μου λοιπόν ήταν ένα από τα εκατοντάδες χωριατόπαιδα του Νομού Πρέβεζας, που επιστρατεύθηκαν άμεσα και στάλθηκαν στην πρώτη γραμμή. Έφυγε από το χωριό και κατέβηκε στο λιμάνι της Πρέβεζας αρχικά και στη συνέχεια σε ένα από τα στρατόπεδα της πόλης, που έβλεπε θάλασσα (δεν μπορούσε να το προσδιορίσει).
Η επιστράτευση στην Πρέβεζα δεν πρέπει να έγινε με μεγάλη τάξη, καθώς ο παππούς μου και οι συγχωριανοί του έλεγαν τη φράση: «Μη... σπάσουμε, να είμαστε όλοι μαζί, ώστε ό,τι να μας βρει, να μας βρει όλους μαζί». Και υπήρχαν τέτοια περιστατικά από ότι μου είπε. Παρ' όλα αυτά υπάρχει η αίσθηση πως όλα λειτούργησαν ρολόι. Πόσο... ρολόι όμως μπορεί να λειτουργήσει ένας άνθρωπος, όταν ετοιμάζεται για πόλεμο.
Θυμάται χαρακτηριστικά τη μάχη στο Καλπάκι, το μένος των επιθέσεων και των αντεπιθέσεων, τα διαμελισμένα κορμιά στο υγειονομικό, τον πόνο και τις κατάρες. Τους φαντάρους να ζητούν τις μανάδες τους...
Έφτασε μέχρι το Τεπελένι, όπως έλεγε ή τελοσπάντων κάπου εκεί. Μου αφηγήθηκε πως ο διπλανός του είχε δεχθεί μια σφαίρα στο ένα του μάτι, ενώ μιλούσαν, πως πολεμούσαν δίχως να σκέφτονται, σχεδόν μηχανικά... Απλά τραβούσαν εμπρός...
Μου ανέφερε πως είχαν συλλάβει έναν Ιταλό και εκείνος τους έδειχνε τη φωτογραφία με τη γυναίκα και τα παιδιά του και όλοι μαζί έβαλαν τα κλάματα. Ιταλοί και Έλληνες. Όλοι είχαν αφήσει πίσω τους, τα αγαπημένα πρόσωπα.
Στα γράμματά του, προς τη γιαγιά μου, έγραφε για την ψείρα. Την ψείρα που τους θέριζε. Και ύστερα η επιστροφή. Η επιστροφή των νικητών που έγιναν... οι ηττημένοι του πολέμου, μετά τη συνθηκολόγηση.
Ο παππούς μου γύρισε με τα πόδια, εκατοντάδες χιλιόμετρα με τα πόδια. Όταν επέστρεψε, φορώντας στρατιωτικά, η γιαγιά μου σχεδόν δεν τον γνώρισε. Εκείνο όμως που μου έκανε εντύπωση, είναι πως όταν προσπάθησε -όπως λέει- να του βγάλει το στρατιωτικό άρβυλο, βγήκε μαζί και το δέρμα του και γέμισε αίματα. Τα φορούσε επί μήνες...
Εκείνο πάντως που κρατώ και έρχεται σε αντιδιαστολή με αυτό που επικρατεί, είναι μια απάντησή του, στη στιχομυθία που παραθέτω.
-Παππού είσαι ήρωας;
-Όχι, εγγονέ, δεν υπάρχει τίποτα ηρωικό στον πόλεμο. Θύματα ήμασταν. Απλά πολεμούσαμε για τα σπίτια μας, για την αξιοπρέπειά μας. Και ήμασταν σκληραγωγημένοι. Οι Ιταλοί δεν άντεχαν το κρύο...
Φυσικά η τελευταία του φράση είχε δόση χιούμορ, όπως συχνά έκανε, γιατί του άρεσε. Οι Ιταλοί φυσικά και δεν έχασαν τον πόλεμο επειδή δεν άντεχαν το κρύο.
Εκείνο που έχει σημασία όμως είναι η λέξη «θύματα». Δεν υπάρχει τίποτα ηρωικό στον πόλεμο. Μεγάλη αλήθεια. Οι στρατιώτες ήταν τα πιόνια, στα σχέδια άλλων.
Είναι ήρωες όμως. Ήρωες, γιατί απέδειξαν πως ένας αγώνας υπέρ βωμών και εστιών, ένας αγώνας για την αξιοπρέπεια, την οικογένεια, τα αγαπημένα πρόσωπα, ένας αγώνας ενάντια σε έναν... νταή, που έρχεται να σου πει πως πρέπει να δηλώσεις υποτέλεια, ένας αγώνας απέναντι στο φασίστα, είναι πάντα ηρωικός. Έστω κι αν τα χωριατόπαιδα της Ελλάδας και της Ηπείρου, δεν αισθάνονται ήρωες.
Μακάρι οι ιστορίες αυτές να περάσουν από γενιά σε γενιά, γιατί στα σχολεία, η αμάθεια... θερίζει. Πρόσφατα μέσα σε βαγόνι του ηλεκτρικού στην Αθήνα, ένας μαθητής σήκωσε το χέρι του ναζιστικά, και λέει στους συμμαθητές του: «Έτσι χαιρετούν οι ναζιστές». Το χαμηλώνει ελάχιστα, αλλά πάντα χαιρετώντας φασιστικά και φωνάζει: «Έτσι χαιρετούν οι Έλληνες. Το είδα στην τηλεόραση, που έδειχνε το Μεταξά».
Σύγχυση. Επικίνδυνη σύγχυση...
Για τον παππού μου τον... ήρωα λοιπόν, που δεν αισθανόταν ήρωας. Που μου έμαθε πως δεν θέλει ποτέ να ξαναζήσει... ηρωικές στιγμές. Το μόνο που ήθελε ήταν να αγναντεύει το Ζάλογγο και να αγαπάει τις μικρές στιγμές της ζωής, με ένα τσιγάρο...
Για αυτούς τους ανθρώπους η ιστορική μνήμη πρέπει να μείνει ζωντανή. Είναι χρέος μας...
Ζήτω λοιπόν το... δικό μας '40.