Ακούγοντας την αναφορά του πρωθυπουργού στις προγραμματικές δηλώσεις της νέας κυβέρνησης περί "silver economy", λίγοι ίσως ανελήφθησαν το πραγματικό οικονομικό της περιεχόμενο, καθώς και την τεράστια σημασία της έννοιας αυτής για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Κι όμως, αυτό που αποκαλείται διεθνώς ως "silver economy" αντιπροσωπεύει μία τεράστια αγορά τρισεκατομμυρίων ευρώ σε παγκόσμιο επίπεδο, από την οποία η χώρα μας σίγουρα δεν λαμβάνει το μερίδιο που της αρμόζει.
Τι είναι όμως το silver economy; Πρόκειται για μία παγκόσμια αγορά αγαθών και υπηρεσιών, που απευθύνονται αποκλειστικά σε ηλικιωμένους και συνταξιούχους, ανταποκρινόμενη στις ειδικές ανάγκες της ηλικίας αυτής σε ζητήματα διαμονής, υγείας, αναψυχής και κατανάλωσης. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η αγορά αυτή ανέρχεται σήμερα σε περισσότερα από 4 τρισεκατομμύρια ευρώ, με αυξητικές τάσεις. Το 2025 εκτιμάται ότι θα αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (GDP) της Ένωσης. Ακόμα μεγαλύτερα είναι τα νούμερα για τις ΗΠΑ και την Κίνα. Πρόκειται λοιπόν για μία τεράστια "αγορά", από την οποία η χώρα μας δύναται να κερδίσει πολλαπλά οικονομικά -και όχι μόνο- οφέλη.
Και μπορεί μεν η σχετική αναφορά του πρωθυπουργού κατά τις προγραμματικές δηλώσεις να επικεντρώθηκε κυρίως στον τομέα του τουρισμού, κάνοντας λόγο για ιατρικό και ιαματικό τουρισμό, καθώς και για κέντρα παραθερισμού υψηλών προδιαγραφών για ξένους πολίτες τρίτης ηλικίας, πλην, όμως, η συγκεκριμένη "αγορά" δεν περιορίζεται μόνο στον τομέα του τουρισμού με τη στενή έννοια. Σημαντικότερη σήμερα είναι η παγκόσμια τάση για μακρά διαμονή ή και μόνιμη εγκατάσταση κυρίως εύπορων συνταξιούχων από την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, τη Ρωσία, τη Βόρεια Αμερική και άλλες εύπορες χώρες με ψυχρό κλίμα, σε χώρες με ήπιο και θερμότερο κλίμα, όπως οι χώρες της Νότιας Ευρώπης, αλλά και παγκόσμια τουριστικά θέρετρα χωρών της τροπικής ζώνης, όπως είναι το Μεξικό και η Ταϊλάνδη. Πρόκειται για την κατηγορία η οποία είναι διεθνώς γνωστή με τον όρο "snowbird tourism". Η μακρά διαμονή και η μόνιμη εγκατάσταση εύπορων αλλοδαπών συνταξιούχων δεν ενισχύει μόνο τον τουρισμό μιας χώρας, αλλά, επιπλέον, και τους τομείς της αγοράς κατοικίας, της οικοδομής, των υπηρεσιών υγείας, της κατανάλωσης, της φορολογίας και γενικότερα το σύνολο της οικονομίας της χώρας εγκατάστασης. Περισσότερα στοιχεία μπορούν να αναζητηθούν σε σχετική έρευνα της διαΝΕΟσις για τον τουρισμό της τρίτης ηλικίας και τον τουρισμό υγείας.
Σύμφωνα με στοιχεία από έρευνες που γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο, οι δέκα καλύτερες χώρες για να ζήσεις ως συνταξιούχος το 2019 είναι ο Παναμάς, η Κόστα Ρίκα, το Μεξικό, το Εκουαδόρ, η Μαλαισία, η Κολομβία, η Πορτογαλία, το Περού, η Ταϊλάνδη και η Ισπανία . Όσον αφορά στις ευρωπαϊκές χώρες, πέρα από την Πορτογαλία και την Ισπανία που φιγουράρουν στο παγκόσμιο top 10, ακολουθούν η Γαλλία, η Ιταλία, η Μάλτα, η Ιρλανδία και η Κροατία, οι οποίες συμπεριλαμβάνονται στις 25 καλύτερες χώρες παγκοσμίως. Παρατηρούμε, δηλαδή, ότι από το παγκόσμιο top 25 των καλύτερων χωρών για να ζήσεις ως συνταξιούχος το 2019, απουσιάζει "ηχηρά" η χώρα μας, ενώ περιλαμβάνονται σχεδόν όλες οι "ανταγωνιστικές" γειτονικές μας ευρωπαϊκές χώρες.
Έστω και αργά πάντως, η Ελλάδα φαίνεται να κάνει βήματα για την ένταξή της στην αγορά του silver economy. Ήδη διατυπώνονται διάφορες ενδιαφέρουσες προτάσεις για τους τομείς του τουρισμού της τρίτης ηλικίας και του τουρισμού υγείας. Η δική μου πρόταση επικεντρώνεται στον τομέα της μακράς διαμονής ή μόνιμης εγκατάστασης εύπορων αλλοδαπών συνταξιούχων στη χώρα μας, καθώς και στη δημιουργία των απαραίτητων υποδομών για την εγκατάστασή τους. Πρόκειται για έναν τομέα, στον οποίο τα επόμενα 20 χρόνια αναμένεται να δημιουργηθεί ζήτηση για περισσότερες από 2,7 εκατομμύρια κατοικίες στη Νότια Ευρώπη, καθώς το 7,3% των ενηλίκων πολιτών της Ευρώπης δηλώνει ότι επιθυμεί την εγκατάστασή του στη Νότια Ευρώπη κατά τη συνταξιοδότησή του. Αυτό σημαίνει, πως αν η χώρα μας διεκδικήσει μερίδιο 15% αυτής της αγοράς, τότε την επόμενη 20ετία θα χρειαστεί να κατασκευαστούν 400.000 τέτοιες κατοικίες. Η αγορά των κατοικιών αυτών από αλλοδαπούς συνταξιούχους που θα διαμένουν στη χώρα μας για περισσότερους από 6 μήνες, αναμένεται να οδηγήσει σε αύξηση του ΑΕΠ κατά 5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.
Σε διεθνές επίπεδο, αλλά και στις γειτονικές "ανταγωνιστικές" μας χώρες, όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιταλία, για τη διαμονή των αλλοδαπών συνταξιούχων που επιθυμούν μακρά διαμονή ή μόνιμη εγκατάσταση στη χώρα (μέσω της αγοράς δεύτερης κατοικίας), συνηθίζεται η κατασκευή ειδικών συγκροτημάτων κατοικιών κυρίως σε τουριστικές περιοχές, τα οποία απευθύνονται κατά κύριο λόγο σε αυτούς και είναι προσαρμοσμένα στις ειδικές τους ανάγκες. Το παράδειγμα αυτό θα μπορούσε να ακολουθήσει και η χώρα μας, πλην, όμως, η κατασκευή παρόμοιων συγκροτημάτων θα πρέπει να σχεδιαστεί και να χωροθετηθεί με μεγάλη προσοχή, προκειμένου να μην επιβαρυνθούν υπέρμετρα οι δημοφιλέστερες τουριστικές περιοχές της χώρας, αλλά και για να επιμεριστούν τα οφέλη από την αγορά του silver economy στο σύνολο της χώρας και όχι μόνο στις δημοφιλείς τουριστικές περιοχές.
Σε ό,τι αφορά καταρχήν το κατασκευαστικό μοντέλο, η γνώμη μου είναι να επιλεγεί το μοντέλο του σχεδιασμού και της ανάπτυξης νέων πρότυπων μικρών πόλεων, στα πρότυπα του Ολυμπιακού χωριού, οι οποίες θα απευθύνονται καταρχήν σε αλλοδαπούς συνταξιούχους, χωρίς βεβαίως να αποκλείεται και η αγορά κατοικίας από οποιονδήποτε άλλο ενδιαφερόμενο επιθυμεί την εγκατάστασή του σε αυτές. Οι πρότυπες αυτές πόλεις θα πρέπει να χωροθετηθούν σε εκτός σχεδίου περιοχές, οι οποίες θα επιλεγούν ως ειδικές οικιστικές ζώνες για το σκοπό αυτό και η ανάπτυξή τους θα εξυπηρετεί σκοπούς δημόσιας ωφέλειας, με ότι αυτό συνεπάγεται (αναγκαστικές απαλλοτριώσεις, ειδικοί πολεοδομικοί όροι, οικονομικά και φορολογικά κίνητρα κλπ.). Οι πρότυπες αυτές πόλεις, πέρα από χώρους κατοικίας, θα περιλαμβάνουν και όλα όσα επιζητεί ένας συνταξιούχος για την εγκατάστασή του, όπως λ.χ. σύγχρονες μονάδες υγείας και νοσοκομειακής περίθαλψης, υπηρεσίες ψυχαγωγίας, μετακίνησης, καταστήματα με καταναλωτικά είδη που απευθύνονται στη συγκεκριμένη ομάδα κλπ.
Το σημαντικότερο ζήτημα που ανακύπτει για τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη τέτοιων πρότυπων πόλεων αποτελεί η σωστή χωροθέτησή τους. Είναι προφανές, ότι αν το ζήτημα αφεθεί στους ίδιους τους ενδιαφερόμενους (αγοραστές και κατασκευαστές), αυτοί θα επιλέξουν τους ήδη δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς (νησιά του Αιγαίου, Κρήτη κλπ.), είτε γιατί μόνο αυτούς γνωρίζουν είτε γιατί απλά υπάρχουν λόγοι που οι συγκεκριμένοι προορισμοί είναι δημοφιλείς. Με τον τρόπο αυτό, όμως, αφενός θα επιβαρυνθούν πολεοδομικά και περιβαλλοντικά οι ήδη επιβαρυμένες τουριστικές περιοχές της χώρας και αφετέρου, τα οικονομικά οφέλη του silver economy θα συγκεντρωθούν στις ίδιες περιφέρειας της χώρας, αφήνοντας τις υπόλοιπες περιφέρειες χωρίς μερίδιο. Για τους λόγους αυτούς, η χωροθέτηση των νέων πρότυπων πόλεων θα πρέπει να γίνει με κεντρικό σχεδιασμό και με κριτήριο τη δίκαιη κατανομή του οικονομικού αποτελέσματος σε όλες τις περιφέρειες τις χώρας και, ιδίως, στις "φτωχότερες" εξ αυτών, οι οποίες έχουν αντίστοιχες τουριστικές ομορφιές και αδικούνται πραγματικά από την (υπερ)συγκέντρωση τουριστών σε μόνο 3 – 4 περιφέρειες της χώρας. Με τη δίκαιη κατανομή του μεγαλύτερου μέρους της οικονομικής "πίτας" του silver economy στις "φτωχότερες" περιφέρειες της χώρας, αφενός αυτές θα παύσουν να στηρίζονται στο σημερινό στρεβλό μοντέλο της οικονομίας των φοιτητών και του στρατού και αφετέρου, ο "χωροταξικός" σχεδιασμός των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και των στρατιωτικών μονάδων της χώρας θα γίνει με περισσότερο ορθολογικά κριτήρια.
Με βάση λοιπόν το ανωτέρω κριτήριο της δίκαιης κατανομής, η χωροθέτηση των πρότυπων αυτών πόλεων θα πρέπει να γίνει κυρίως στις τέσσερις "φτωχότερες" περιφέρειες της χώρας και ειδικότερα:
1. Στο παραθαλάσσιο μέτωπο της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, που αποτελεί τη δεύτερη "φτωχότερη" περιφέρεια της χώρας. Ιδίως δε στο παραθαλάσσιο μέτωπο των νομών της Θράκης (Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου), το οποίο αν και δεν έχει να ζηλέψει τίποτα σε σχέση με άλλες τουριστικές περιοχές της χώρας, εντούτοις παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτο. Η ανάπτυξη μάλιστα νέων πρότυπων πόλεων που απευθύνονται σε εύπορους αλλοδαπούς συνταξιούχους για μακρά διαμονή ή μόνιμη εγκατάσταση, πέρα από τη μεγάλη οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, θα εξυπηρετήσει και εθνικούς σκοπούς, καθώς θα ενισχύσει το μη μουσουλμανικό πληθυσμό της Θράκης. Για τους λόγους αυτούς, η Θράκη θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να αποτελέσει την πρώτη περιοχή όπου θα αναπτυχθούν οι πρότυπες αυτές πόλεις.
2. Στο παραθαλάσσιο μέτωπο της Περιφέρειας Ηπείρου, η οποία αποτελεί τη "φτωχότερη" περιφέρεια της χώρας, και ιδίως στο βόρειο τμήμα του νομού Θεσπρωτίας και στο τμήμα του νομού Πρέβεζας που εκτίνεται νοτίως της πόλης της Πάργας.
3. Στο παραθαλάσσιο μέτωπο της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, το οποίο παραμένει ανεκμετάλλευτο σε σημαντικό βαθμό σε ολόκληρο το μήκος του, τόσο σε αυτό που ανήκει γεωγραφικά στη Στερεά Ελλάδα (νομός Αιτωλοακαρνανίας), όσο και σε αυτό που ανήκει στην Πελοπόννησο (και ιδίως στο νομό Ηλείας).
4. Τέλος, στο παραθαλάσσιο μέτωπο της Περιφέρειας Θεσσαλίας και ιδίως σε αυτό του νομού Λάρισας, το οποίο επίσης παραμένει ανεκμετάλλευτο σε μεγάλο βαθμό.
Όσον αφορά δε στο νομικό μοντέλο ανάπτυξης των παραπάνω πρότυπων πόλεων, προτείνεται η μέθοδος της ιδιωτικής χρηματοδότησής τους μέσω συμβάσεων παραχώρησης με βάση το νόμο 4413/2016 ή συμβάσεων ΣΔΙΤ (σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα) με βάση το νόμο 3389/2005, κατόπιν ανοιχτών διεθνών διαγωνισμών για την αναζήτηση εγχώριων και αλλοδαπών επενδυτών. Μάλιστα, εφόσον οι συμβάσεις παραχώρησης ανατεθούν σε αλλοδαπές εταιρίες ή κοινοπραξίες (γαλλικές, γερμανικές, σκανδιναβικές, αμερικάνικες, ρώσικες, κινέζικες κλπ.), οι ανάδοχοι αυτοί θα μπορούν ευκολότερα να προβάλουν, να διαφημίσουν και να προωθήσουν την πώληση των κατοικιών αυτών απευθείας στους ενδιαφερόμενους πολίτες των χωρών τους, συμβάλλοντας στις αντίστοιχες προωθητικές ενέργειες που θα κάνει παράλληλα και η χώρα μας.
Η Ελλάδα διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα σε πολλούς τομείς που ευνοούν τη μόνιμη εγκατάσταση εύπορων αλλοδαπών συνταξιούχων, όπως είναι οι σχετικά χαμηλές τιμές αγοράς ή μίσθωσης ακινήτων, η ευκολία εγκατάστασης και αγοράς κατοικίας από πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε συνδυασμό με το πρόγραμμα της λεγόμενης "χρυσής βίζας" (golden visa) για τους υπηκόους τρίτων χωρών, το σχετικά χαμηλό κόστος ζωής σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η υγιεινή διατροφή που ακολουθεί τα πρότυπα της μεσογειακής κουζίνας, το υψηλό επίπεδο των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, το ήπιο και θερμό κλίμα της χώρας, η ευκολία ενσωμάτωσης αλλοδαπών πολιτών, η γλωσσομάθεια των περισσότερων Ελλήνων πολιτών, η υψηλή ποιότητα ζωής, η πολιτική σταθερότητα και ασφάλεια κ.ά. Μένει μόνο να βελτιωθεί σε ορισμένους άλλους τομείς, όπως η άρση των εμποδίων για τις επενδύσεις στον τομέα της κατοικίας (γραφειοκρατία, χωροταξικοί περιορισμοί), η βελτίωση του συστήματος υγείας και νοσοκομειακής περίθαλψης, οι υποδομές για ΑΜΕΑ και ο τομέας της φορολογίας. Η αξιοποίηση των ανωτέρω συγκριτικών πλεονεκτημάτων και η υλοποίηση του προτεινόμενου μοντέλου σχεδιασμού και ανάπτυξης του silver economy, μπορεί να μετατρέψει τη χώρα μας σε κορυφαίο προορισμό μακράς διαμονής ή μόνιμης εγκατάστασης εύπορων αλλοδαπών συνταξιούχων, λαμβάνοντας το μερίδιο που της αξίζει στην αντίστοιχη παγκόσμια αγορά και ανοίγοντας νέους δρόμους ανάπτυξης.
