Όπως επισήμανε εισαγωγικά η κα Σφονδύλη ο Μητροπολίτης Κοσμάς Ευμορφόπουλος δεν υπήρξε μόνο μια ισχυρή εκκλησιαστική μορφή ως Μητροπολίτης, αναδείχθηκε ακόμη και ως ιστορική σημαντική προσωπικότητα με τη εν γένει δράση και προσφορά του στην εκπαιδευτική διαδικασία και την ψαλτική τέχνη.

«Είναι ανάγκη να θυμόμαστε και να προβάλουμε ανθρώπους που με την προσωπικότητά τους και το έργο τους, τη δράση τους και την προσφορά τους, άνοιξαν νέους ορίζοντες, νέες προοπτικές για τις επόμενες γενιές» είπε χαρακτηριστικά η κα Σφονδύλη και στη συνέχεια έδωσε το λόγο στον επίτιμο Πρόεδρο του Ελεγκτικού Συνεδρίου κ. Γεώργιο Κούρτη, ο οποίος έκανε μια ιστορική αναδρομή σε 10 επιφανείς ιεράρχες του οικουμενικού θρόνου που έζησαν στην Πρέβεζα από το 1881 ως το 1931.

Στη συνέχεια ο κ. Βασίλης Κουκουσάς, αναπληρωτής καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ανέπτυξε το θέμα «Μητροπολίτης Κοσμάς Ευμορφόπουλος, 1860=1901. Από τη Μάδυτο της Ανατολικής Θράκης, στην Ήπειρο και τη Μακεδονία», ενώ τον κύκλο των εισηγήσεων έκλεισε ο κ. Εμμανουήλ Ξυνάδας, διδάκτωρ του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο οποίος παρουσίασε το θέμα «Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης Κοσμάς Ευμορφόπουλος, 1899-1901. Ο Μεταρρυθμιστής».

Η εκδήλωση έκλεισε με το χορό των ψαλτών της Ιεράς Μητρόπολης Νικοπόλεως και Πρεβέζης, ο οποίος απέδωσε 5 μουσικές συνθέσεις του Μητροπολίτη Κοσμά κερδίζοντας το θερμό χειροκρότημα του κοινού.

Ο μητροπολίτης Κοσμάς Ευμορφόπουλος ο εκ Μαδύτων

Ο μητροπολίτης Κοσμάς Ευμορφόπουλος γεννήθηκε στη Μάδυτο της Θράκης το έτος 1860. Στη γενέτειρά του ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές, μετά το τέλος των οποίων βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Με τις εγγυήσεις και τη στήριξη του πνευματικού καθοδηγητή του, μητροπολίτη Χαλκηδόνος Καλλίνικου, ο νεαρός εισήχθη στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης για να σπουδάσει τα θεολογικά γράμματα, απ΄ όπου αποφοίτησε το έτος 1882. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης χειροτονήθηκε διάκονος από το γέροντά του, ενώ αμέσως μετά την αποφοίτησή του υπηρέτησε ως αρχιδιάκονος του μητροπολίτη Χαλκηδόνας και ιεροκήρυκας της ίδιας μητρόπολης.

Κατά το έτος 1887, επί πατριαρχίας Διονυσίου Ε΄, με τις συστάσεις του μητροπολίτη Χαλκηδόνος Καλλινίκου, ο νεαρός διάκονος μεταφέρθηκε στην Πατριαρχική Αυλή και διορίστηκε κατ' αρχήν Μέγας Αρχιδιάκονος και κατόπιν Μέγας Πρωτοσύγκελος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η θητεία του στις δύο αυτές καίριες θέσεις της Πατριαρχικής Αυλής αποτέλεσε το μοχλό ανέλιξής του στο αξίωμα της Αρχιεροσύνης.

Η προαγωγή του ήλθε ένα χρόνο αργότερα, το έτος 1888, όταν σε ηλικία μόλις 28 ετών εξελέγη μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως και Αργυροκάστρου, αντικαθιστώντας τον μέχρι τότε Μητροπολίτη Κλήμη (1880-1888). Διάφοροι λόγοι οδήγησαν στην τελική απόφαση για μετάθεσή του από την Ήπειρο στη Μακεδονία και συγκεκριμένα στη Μητρόπολη Βεροίας και Ναούσης.

Η εγκατάστασή του στη Βέροια συνοδεύτηκε από την ελπίδα ανασυγκρότησης της Ορθόδοξης κοινότητας, η οποία είχε περιέλθει σε κατάσταση μαρασμού, εξαιτίας των επιλογών του γηραιού Μητροπολίτη Προκοπίου, ο οποίος μετατέθηκε στη Μητρόπολη Κασσανδρείας (1892-1900). Στη μητρόπολη αυτή παρέμεινε ο Κοσμάς μέχρι το έτος 1895.

Τρίτο σταθμό στην αρχιερατική πορεία του μητροπολίτη Κοσμά αποτέλεσε η Μητρόπολη Πελαγονίας, η έδρα της οποίας συνέπιπτε με το κέντρο διοίκησης της Βόρειας Μακεδονίας, το Μοναστήρι. Στην πόλη αυτή βρέθηκε ο μητροπολίτης προκειμένου να προασπιστεί τα «ζωτικά συμφέροντα τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Ἔθνους», σύμφωνα με τα όσα ανέφερε το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Και εδώ ο μητροπολίτης προσπάθησε και κατάφερε να υποστηρίξει τα δίκαια του μαχόμενου Ελληνισμού της Βόρειας Μακεδονίας. Τελικά, κατηγορήθηκε από τις προξενικές αρχές και από τμήμα του ποιμνίου του ως μη εθνικά εργαζόμενος και εθνικά επιζήμιος, με αποτέλεσμα μετά από αρκετές παρεμβάσεις να μετατεθεί το 1899 στην Ήπειρο και τη Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης.

Η μετάβαση και εγκατάσταση του Μητροπολίτη Κοσμά στη Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης το φθινόπωρο του 1899 συνέπεσε με τις κοινοτικές προσπάθειες για σύνταξη και ψήφιση του πρώτου κοινοτικού κανονισμού, από τον πρώην Μητροπολίτη Γαβριήλ (1896-1899). Τις προσπάθειες του Γαβριήλ συνέχισε ο νέος μητροπολίτης με σκοπό να διορθώσει την κοινοτική ακαταστασία. Αποτέλεσμα της συνολικής δραστηριότητας του ήταν η σύλληψη και η φυλάκισή του με την κατηγορία ότι κατά τη διάρκεια τέλεσης επίσημης δοξολογίας υπέρ του Βασιλιά των Ελλήνων Γεωργίου, εκφράστηκε υπέρ του Ελληνικού στρατού.

Ο θάνατός του επήλθε σε νεαρή ηλικία, κατά την επιστροφή του από τα λουτρά του Κάρλσμπαντ στα οποία είχε μεταβεί λόγω των διαφόρων διαταραχών τις οποίες παρουσίαζε η κλονισμένη υγεία του το Σεπτέμβριο του 1901 σε ηλικία 41 ετών.

Εκοιμήθη εν πλω από την Ιταλία προς την Πρέβεζα και ετάφη στην Κέρκυρα. Τα οστά του μεταφέρθηκαν το 1938, με τη φροντίδα του Μητροπολίτου Νικοπόλεως και Πρεβέζης Ανδρέου, και τοποθετήθηκαν στο κοιμητήριο της Πρέβεζας.