Το θλιβερό «μαντάτο» έφτασε τη νύχτα της 14ης Απριλίου του 1944 προς τη 15η. Γύρω στις 3.00 π.μ. Μεγάλη Παρασκευή. Η... μαύρη Παρασκευή της Κρυοπηγής. Ο ήχος της καμπάνας ήταν πένθιμος. Δεν ήταν όμως για το θάνατο του Χριστού. Ο... Χριστός ξανασταυρώθηκε για την Κρυοπηγή 23 φορές. Όσοι ήταν και εκείνοι που... έπεσαν.

Τα παιδιά ξύπνησαν τρομαγμένα. Είδαν γυναίκες, μανάδες, αδερφές, γιαγιάδες να κλαίνε τους συζύγους, τους γιους, τα αδέρφια, τα εγγόνια τους. Άκουσαν μοιρολόγια, θρήνους, κλάματα γοερά και είδαν γυναίκες να χτυπούν τα κεφάλια τους με δύναμη στον τοίχο.

Όλα ξεκίνησαν κάποια κρύα ημέρα του Μάρτη. Το χωριό αναστατώθηκε, καθώς δύο λόχοι Γερμανών το «έζωσαν» από δύο πλευρές. Ο ένας λόχος ήρθε από το Λούρο και ο άλλος από την Πρέβεζα. Οι κάτοικοι «πάγωσαν». Μαζί τους, σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, ήταν και Έλληνες συνεργάτες τους, που τους γνώρισαν από τη διαφορετικότητα στη στολή, αλλά δε φανερώθηκαν.

Οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους εγκαταστάθηκαν στο χωριό και έστησαν την επιμελητεία τους, μαζί με ασύρματο. Οι κάτοικοι θεώρησαν ότι πρόκειται για επιχείρηση εκφοβισμού και πλιάτσικου. Τους έδωσαν αρνιά, κότες, γάλα, αλεύρι... Οι κατακτητές όμως «διψούσαν» για κάτι άλλο.

Δε μπορούσαν να... χωνέψουν με τίποτα πως οι αντάρτες του ΕΛΑΣ μπαινόβγαιναν στο χωριό με το κεφάλι ψηλά, πραγματοποιούσαν εκδηλώσεις στην Κρυοπηγή, τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο, εμψυχώνοντας τους κατοίκους. Ένα μεγάλο τραπέζι του ΕΑΜ στο σχολείο της Κρυοπηγής, όπου μύρισε ο αέρας της λευτεριάς, εξόργισε τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους που κατέγραψαν στα κατάστιχά τους με κόκκινη μπογιά τη φράση «μικρή... Μόσχα», αναφερόμενοι στην Κρυοπηγή. Και δεν άργησαν να «χτυπήσουν». Αν έβρισκαν μάλιστα πυρομαχικά ή αντάρτες του ΕΛΑΣ στο χωριό θα το ισοπέδωναν από άκρη σε άκρη. Έκαψαν μόνο δύο σπίτια.

Ήθελαν να κάμψουν το φρόνημα του λαού και των ανταρτών, που σήκωσαν κεφάλι μπροστά στο χιτλερικό στρατό. Συγκέντρωσαν 30 άντρες κατοίκους και κατηφόρισαν προς τον κεντρικό δρόμο. Η αρχή του δράματος μόλις είχε εκτυλιχθεί μπροστά στα μάτια όλων. Στον κεντρικό δρόμο οι Γερμανοί έδιωξαν δύο μικρά παιδιά τότε, επειδή ήταν ξυπόλυτα και κρύωναν. Τον Χριστόφορο και τον Χαράλαμπο Ζήκα. Είχαν έστω ελάχιστη... τσίπα ανθρωπιάς. Αν μπορούμε να μιλάμε για ανθρωπιά σε έναν στρατό 100% φασιστικό.

Οι 28 Κρυοπηγιώτες οδηγήθηκαν στην παλιά Συναγωγή της Πρέβεζας, όπου κρατήθηκαν για 10-15 ημέρες περίπου και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στην έδρα της Κομαντατούρ στη Δυτική Ελλάδα, στο Αγρίνιο.

Στη θέση Αγία Τριάδα στις 14 Απριλίου 1944, το πρωί, τα πολύβόλα των Γερμανοτσολιάδων κροτάλισαν. Χάθηκαν 23 ψυχές, ενώ μόλις 5 διέφυγαν της εκτελέσεως. Έπεσαν μαζί με άλλους 120 Έλληνες, τους οποίους εκτέλεσαν την ίδια ημέρα. Ταξίδεψαν μια για πάντα, έχοντας λεύτερη ψυχή, ενάντια σε έναν στρατό και τους ντόπιους συνεργάτες του, που δεν κατάφεραν με τις θηριωδίες τους να εξοντώσουν έναν ολόκληρο λαό και να τον κάνουν να σκύψει το κεφάλι.

Αύριο, Μεγάλη Παρασκευή, 68 χρόνια μετά θα πραγματοποιηθεί το καθιερωμένο μνημόσηνο στην Κρυοπηγή. Τα οστά αρκετών από τους εκτελεσθέντες μεταφέρθηκαν το 1981 στην Κρυοπηγή από το Αγρίνιο. Θαρρεί κανείς πως ακούει ακόμη και σήμερα τις φωνές αυτών των ανθρώπων, στα δρομάκια της Κρυοπηγής. Θαρρεί κανείς πως τους ακούει να τραγουδούν πατριωτικά τραγούδια, να φωνάζουν: «Μη λυγάτε...», να εμψυχώνουν τους πιο αδύναμους, να γελούν, να τραγουδούν. Οφείλουμε να θυμόμαστε τη θυσία τους και να διαμορφώνουμε ιστορική μνήμη.

Τα ονόματα των 23:

1. Ζήκας Βασίλειος

2. Ζήκας Κωνσταντίνος

3. Ζήκας Μιχαήλ

4. Κουρούπης Αντώνιος

5. Κίτσος Χρήστος

6. Μπαρτζώκας Σταύρος

7. Ντελής Αλέξιος

8. Ντελής Ιωάννης

9. Ντελής Χρήστος

10. Πάνης Ευάγγελος

11. Πάνης Γεώργιος

12. Παππάς Διονύσιος

13. Παππάς Ιωάννης

14. Πέππας Χαράλαμπος

15. Σοπικιότης Βασίλειος

16. Σοπικιότης Χαράλαμπος

17. Σοπικιότης Νικηφόρος

18. Τζίμας Σπυρίδων

19. Τζίμας Γεώργιος

20. Τσούτσης Δημήτριος

21. Τσούτσης Μιλτιάδης

22. Τσούτσης Μιχαήλ

23. Τσούτσης Χαράλαμπος

Οι 5 που διέφυγαν:

1. Ντελής Θωμάς

2. Τσούτσης Μιχαήλ

3. Ζήκας Φίλιππας

4. Ζήκας Παντελής

5. Σοπικιότης Ευάγγελος