Παρουσιάζουμε μια περίληψη από την εργασία:

Κάστρο Παντοκράτορα - Πρόταση Αποκατάστασης, Ανάδειξης & Επανάχρησης

Η Πρέβεζα είναι μία πόλη που το πολιτισμικό παρελθόν της πολυποίκιλης ιστορικής στρωματογραφίας, βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με το σύγχρονο αστικό ιστό. Η ιστορία της πόλης μας είναι γνωστή, εκτός από τις γραπτές πηγές, από τα μνημεία της, που αποτελούν διαχρονική μαρτυρία της εξελικτικής της πορείας ανά τους αιώνες. Αξιόλογα μνημεία της πόλης μας, τα κάστρα, τα οποία διατηρούνται μέχρι σήμερα με την επιβλητική ογκοπλασία τους, εντάσσονται στο πλαίσιο ενός γενικότερου οχυρωματικού έργου του Αλή πασά του Τεπελενλή, στα 1800. Η Πρέβεζα αποτελεί ξεχωριστό παράδειγμα πόλης η οποία συγκέντρωσε σημαντικές οχυρωματικές θέσεις σε σχέση με το μέγεθός της, γεγονός το οποίο υποδηλώνει τη στρατηγικής σημασίας γεωγραφική της θέση.

Το κάστρο του Παντοκράτορα, ένα σημαντικότατο οχυρωματικό έργο του 19ου αι., υψώνεται περίπου 1χλμ. δυτικά από την πόλη της Πρέβεζας στο νοτιοδυτικό άκρο της ακτογραμμής της χερσονήσου της Ηπείρου, στο σημείο όπου το στόμιο του Αμβρακικού κόλπου έχει το μικρότερο πλάτος.(Σταθμός για τη μελέτη του μνημείου υπήρξε το ερευνητικό Πρόγραμμα του Α.Π.Θ. με επιστ. υπεύθυνο τον κ. Γ. Βελένη.)

Σύμφωνα με τον κ. Βελένη το κάστρο του Παντοκράτορα ιδρύθηκε το 1807 και αποτελείται από δύο κύριες οικοδομικές φάσεις(Βελένης Γ.,1991, 45). Τελευταία, έχει διατυπωθεί μια ακόμα άποψη σχετικά με την χρονολόγηση του κάστρου. Σύμφωνα με τον κ. Καράμπελα, η α' φάση κατασκευής του κάστρου τοποθετείται χρονικά στη β' περίοδο οχυρωματικών παρεμβάσεων/έργων του Αλή Πασά στην Πρέβεζα, δηλαδή περί το 1815.(Τεκμηριώνεται αναλυτικά στο Καράμπελας Ν., 2011, 146, 176-179)

Το κάστρο διατήρησε το στρατιωτικό του χαρακτήρα και μετά το 1912 με νέα κτίρια να οικοδομούνται επί αυτού. Στα νεότερα χρόνια το κάστρο μετατράπηκε σε φυλακές. Η χρήση αυτή καταργήθηκε με την ολοκλήρωση των φυλακών στα Ιωάννινα το 1968. Ήδη από το 1985 ο δήμος Πρέβεζας με δήμαρχο τότε τον κ. Ν. Γιαννούλη υπέγραψε σύμβαση με το Α.Π.Θ. η οποία κατέληξε στην εκπόνηση του ερευνητικού προγράμματος το 1991. Εν συνεχεία πραγματοποιήθηκαν κάποιες εργασίες στο μνημείο για την ανάδειξή του και τη βελτίωση της προσβασιμότητας του. Δυστυχώς ο δήμος δεν κατάφερε να προχωρήσει σε επανάχρηση του κάστρου τότε και έκτοτε το μνημείο παραμένει εγκαταλειμμένο.

Η παρούσα μελέτη παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του Διατμηματικού Προγράμματος. Μεταπτυχιακών Σπουδών του Α.Π.Θ. το Νοέμβριο του 2014 και αφορά μια ολοκληρωμένη πρόταση για την αποκατάσταση και επανάχρηση του κάστρου του Παντοκράτορα σύμφωνα με τις αρχές των διεθνών χαρτών και συμβάσεων που αφορούν την πολιτισμική μας κληρονομιά.

Σύμφωνα με την πρόταση, η νέα χρήση απαιτεί πολύ-λειτουργικό και δυναμικό χαρακτήρα. Στόχος είναι το οχυρωματικό μνημείο να ενταχθεί λειτουργικά και αντιληπτικά στο σύγχρονο αστικό ιστό της Πρέβεζας και στην καθημερινότητα των πολιτών. Ο προτεινόμενος πολυχώρος θα αποτελείται από ενότητες οι οποίες θα επικουρούν η μία τη λειτουργία της άλλης, θα δρουν με διαλεκτικό τρόπο, ενώ ταυτόχρονα θα μπορούν να λειτουργούν και μεμονωμένα. Στη φιλοσοφία αυτή προτείνεται η αποκατάσταση της βόρειας πτέρυγας του μνημείου η οποία σήμερα έχει καταρρεύσει.

Η πρότασή μας, η οποία συνοδεύεται και από τα αντίστοιχα αρχιτεκτονικά σχέδια και τις τρισδιάστατες αναπαραστάσεις αφορά τα παρακάτω εξής:

Στην νέα βόρεια πτέρυγα προτείνεται να χωροθετηθούν μουσειακοί χώροι. Οι εκθεσιακοί χώροι μπορούν να φιλοξενούν ενότητες οι οποίες θα αφορούν την οχυρωματική αρχιτεκτονική, τα κάστρα της Πρέβεζας και τη ζωή του Αλή Πασά την εποχή εκείνη. Στο α' επίπεδο επίσης, προτείνεται να χωροθετηθούν χρήσεις όπως εστιατόριο και καφέ-μπαρ, οι οποίες θα προσδώσουν ζωντάνια όλες της ώρες της ημέρας και θα λειτουργούν υποστηρικτικά στις υπόλοιπες λειτουργίες του πολυχώρου.

Με τη χωροθέτηση αίθουσας διδασκαλίας, όπου θα μπορούν να λαμβάνουν χώρα επιμορφωτικά προγράμματα και καλλιτεχνικά εργαστήρια του Δήμου ή συλλογικοτήτων, με αναγνωστήριο και άλλους επιμορφωτικούς χώρους, τους οποίους μπορεί να διαθέσει το κάστρο, δημιουργείται ένας πυρήνας πολιτισμικών καθώς και καλλιτεχνικών - εκπαιδευτικών χρήσεων που μπορεί να λειτουργεί τόσο μεμονωμένα όσο και ταυτόχρονα, επικουρικά με τις υπόλοιπες προτεινόμενες χρήσεις.

Στο β' επίπεδο, θα χωροθετηθεί μικρό συνεδριακό κέντρο αφιερωμένο στις οχυρώσεις της Πρέβεζας και στο Αλή Πασά, το οποίο θα υποστηρίζει τη λειτουργία των μουσειακών χώρων. Ένας μικρός ξενώνας σχεδιάζεται επίσης για να φιλοξενεί ειδικούς μελετητές που θα παρευρίσκονται στο συνεδριακό κέντρο. Το δώμα του εξωτερικού περίβολου, προσφέρεται για να οργανωθεί χώρος υπαίθριων εκθέσεων και δραστηριοτήτων γενικότερα.

Στον εξωτερικό περίβολο, στο νοτιοδυτικό πυροβολείο προτείνεται η λειτουργία ενός ενυδρείου. Έτσι, τονίζεται και η άμεση σχέση του κάστρου με το υγρό στοιχείο. Στην αυλή του εξωτερικού περιβόλου, στο ανατολικό σκέλος εντάσσεται ανοιχτό αμφιθέατρο το οποίο θα μπορεί να φιλοξενήσει πολιτιστικά δρώμενα επισημαίνοντας έτσι την ιδιότυπη σχέση του μνημείου με αξίες πνευματικές, κοινωνικές και αρχιτεκτονικές.

Σε γενικότερο πλαίσιο, το κάστρο του Παντοκράτορα, πρέπει να συνδεθεί με τις υπόλοιπες οχυρώσεις και να ενταχθεί μαζί με αυτές στο σύγχρονο αστικό ιστό της πόλης. Το κάστρο του Παντοκράτορα, με τις προτεινόμενες επεμβάσεις, αποβλέπει να έχει χαρακτήρα πρωτίστως κοινωνικού αγαθού.

Στην Ελλάδα, η παρακαταθήκη οχυρωματικών κατασκευών είναι ένα πολύτιμο κεφάλαιο. Το βαθύτερο πρόβλημα δεν είναι μόνον οικονομικό ή επιστημονικό. Ένας από τους πιο σημαντικούς περιοριστικούς παράγοντες στις προσπάθειες βελτίωσης της ανθρώπινης κοινωνίας είναι η αδυναμία μας να καταλάβουμε τη σημασία των ιστορικών και κοινωνικών δυνάμεων και σε ποιο βαθμό αυτές επηρέασαν τη σκέψη μας, τις αξίες μας και/ή τη συμπεριφορά μας. Η επίτευξη μέσω της παιδείας της δυνατότητας να αντιληφθούμε και ως εκ τούτου να διαφυλάξουμε το πολιτισμικό μας περιβάλλον μας αποτελεί πρωταρχική ανάγκη.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

ΒΕΛΕΝΗΣ Γ., Ιστορική Έρευνα των μνημείων της Πρέβεζας. Το Κάστρο του Παντοκράτορα, Θεσσαλονίκη. Αδημοσίευτο Ερευνητικό πρόγραμμα Α.Π.Θ. Με αριθμό 2395, 1991

ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ Ν., William Goodison και Richard Burgess, Δύο λιγότερο γνωστοί περιηγητές στην Πρέβεζα και τη Νικόπολη, Πρεβεζάνικα Χρονικά, 47 – 48, σελ. 139 – 198, 2011

Ελισάβετ Π. Σαρρή

Αρχιτέκτων Μηχανικός Α.Π.Θ.

MSc «Προστασία Συντήρηση & Αποκατάσταση Μνημείων Πολιτισμού» του Α.Π.Θ.

MSc «Περιβάλλον & Ανάπτυξη» του Ε.Μ.Π.