Του Νίκου Δ. Καράμπελα-Αναδημοσίευση από τον "Κήπο της Πρέβεζας"

Εικόνα1: Το κάστρο του Αγίου Αντρέα το 1717, υπό τα πυρά των Ενετών

Η Πρέβεζα έχει το αποκλειστικό στον βαλκανικό χώρο προνόμιο να σώζονται στην περιοχή της πέντε κάστρα και ένας παραθαλάσσιος προμαχώνας. Ένδειξη, ή μάλλον απόδειξη, ότι τούτος ο τόπος στέκεται σε ένα σημαντικό, στρατηγικό σημείο. Στα όρια μεταξύ Δύσης και Ανατολής, στο πέρασμα από την Ήπειρο στην Ακαρνανία, στο πέρασμα από το Ιόνιο στον Αμβρακικό. Πέρασμα, λοιπόν, η Πρέβεζα και εν τοις πράγμασι και κατ' όνομα, αφού «περεβόζ» στη σλαβική γλώσσα και μέσω αυτής «πρέβεζε» στην αλβανική, Πρέβεζα σημαίνει Πέρασμα.

Εικόνα 11. Ο νοτιοανατολικός προμαχώνας του κάστρου του Αγίου Αντρέα σήμερα.

Το μεγαλύτερο σωζόμενο κάστρο της Πρέβεζας είναι αυτό το οποίο, στις μέρες μας, ονομάζουμε του Αγίου Αντρέα (Εικόνα 11). Το κάστρο έχει τρεις κατασκευαστικές φάσεις οι οποίες ταυτίζονται απόλυτα με τρεις διαφορετικές ιστορικές περιόδους της Πρέβεζας.

Η πρώτη φάση του κάστρου συνδέεται με την παράδοση της Πρέβεζας από τους Ενετούς στους Οθωμανούς, το 1701, και τη γρήγορη οχύρωσή της από τους νέους κατακτητές της. Η δεύτερη ταυτίζεται με την 80χρονη δεύτερη Βενετική κατοχή της πόλης (1718-1797) και τις βελτιώσεις που οι Ενετοί έκαναν στο κάστρο. Η τρίτη χαρακτηρίζεται από την παρουσία του Αλή πασά στην Πρέβεζα και τα ευρύτατα οχυρωματικά έργα της περιόδου 1807-1808, υπό την επίβλεψη του χριστιανού αρχιτέκτονα Πέτρου από την Κορυτσά (Εικόνα 9).

Εικόνα 9. Αποτύπωμα επιγραφής με αναφορά στον Πέτρο, αρχιτέκτονα των κάστρων της Πρέβεζας

Πρώτη φάση (1701-1717)

Μετά την ανατίναξη του κάστρου της Μπούκας, τον Αύγουστο του 1701, οι Οθωμανοί ανέγειραν σε σύντομο χρονικό διάστημα ένα πολύ μεγάλο, σε έκταση, κάστρο. Το νέο «κάστρο στο Κυπαρίσσι», όπως ήταν τότε γνωστό, είχε έκταση 62 περίπου στρεμμάτων –διπλάσια περίπου από την έκταση του σημερινού κάστρου– και διέθετε αμυντική τάφρο. (Εικόνες 1 και 2).

Εικόνα 2. Κάτοψη του κάστρου του Αγίου Αντρέα, στην έκταση που είχε το 1717

Δεύτερη φάση (1717-1797)

Μετά τη δεύτερη κατάληψη της Πρέβεζας από τους Ενετούς, το κάστρο μίκρυνε σε έκταση (Εικόνα 3) και βελτιώθηκε η αμυντική του ικανότητα. Η περιμετρική του τάφρος μεγάλωσε και βάθυνε. Το τζαμί που υπήρχε στο κάστρο κατά την οθωμανική περίοδο μετατράπηκε σε καθολικό ναό του Αγίου Αντρέα, που έδωσε αργότερα το όνομά του και στο κάστρο.

Εικόνα 3. Κάτοψη του κάστρου του Αγίου Αντρέα μετά τις αλλαγές που έκαναν οι Ενετοί

Τρίτη φάση (1806-1820)

Μετά τη δεύτερη κατάληψη της Πρέβεζας από τον Αλή πασά των Ιωαννίνων, στα τέλη του 1806, το κάστρο υπέστη εκτεταμένα βελτιωτικά έργα, κυρίως στα εξωτερικά του τείχη. Όταν οι εργασίες αυτές ολοκληρώθηκαν, το 1808, τοποθετήθηκε στην πρόσοψη του νότιου τείχους του κάστρου επιγραφή προς δόξαν του θεού (Εικόνα 4).

Εικόνα 4. Η οθωμανική επιγραφή στο νότιο τείχος του κάστρου. Έτος Εγίρας 1223.

Στους εξωτερικούς τοίχους των προμαχώνων του κάστρου τοποθετήθηκαν αρκετά λιθανάγλυφα (Εικόνα 5).

Εικόνα 5. Λιθανάγλυφο, αποτρεπτικού χαρακτήρα, στο νοτιοδυτικό προμαχώνα του κάστρου

Την ίδια εποχή δημιουργήθηκε ανατολικά του κάστρου ένας περιτειχισμένος περίβολος (Εικόνες 6 και 7), όπου κατοικούσαν κυρίως οι προύχοντες της πόλης.

Εικόνα 6. Το προτείχισμα του κάστρου του Αγίου Αντρέα στα 1900

Εικόνα 7. Το προτείχισμα και το λιμάνι της Πρέβεζας το 1920

Η είσοδος στον περίβολο αυτόν και εν συνεχεία στο κάστρο γινόταν μέσω μιας επιβλητικής μεγάλης εισόδου. (Εικόνα 8). Σε αυτόν τον περιτειχισμένο χώρο χτίστηκε και το μεγάλο τζαμί της πόλης, στη θέση του ορθόδοξου ναού του Αγίου Αντρέα. Ο καθολικός ναός του Αγίου Ανδρέα μετατράπηκε σε πυριτιδαποθήκη.

Εικόνα 8. Η μεγάλη είσοδος του κάστρου του Αγίου Αντρέα τον Οκτώβριο του 1912

Τέταρτη φάση 1912-2015

Μετά την απελευθέρωση της Πρέβεζας αρχίζει σταδιακά η παραμέληση του κάστρου. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 κατεδαφίστηκε το ανατολικό περιτείχισμα του κάστρου και διανοίχθηκε στη θέση του η παραλιακή, τότε, οδός Παναγιώτη Σπηλιάδη (Εικόνα 10).

Εικόνα 10. Η παραλιακή οδός Σπηλιάδη, στα τέλη της δεκαετίας του 1920.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 ή τις αρχές της δεκαετίας του 1950, κατεδαφίστηκε το νότιο τμήμα του προτειχίσματος με τη μεγάλη κεντρική είσοδό του. Την ίδια περίπου εποχή κατεδαφίστηκε και το τζαμί, του οποίου ο μιναρές είχε ήδη κατεδαφιστεί στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1920. Με την αποχώρηση του στρατού, το 2005, το κάστρο αφέθηκε στην τύχη του. Η οροφή μερικών παλαιών κτηρίων κατέρρευσαν και το ιστορικό κτήριο του πρώτου καθολικού ναού του Αγίου Αντρέα, που είχε μετατραπεί από τον Αλή πασά σε πυριτιδαποθήκη και αργότερα σε αποθήκη υλικού, κινδυνεύει και αυτό να καταρρεύσει.

Νίκος Δ. Καράμπελας

Πηγές

-Δημοσθένης Α. Δόνος, «Ο πόλεμος των λέξεων και των εικόνων. Τεκμήρια για τις βενετικές επιχειρήσεις στον Αμβρακικό κόλπο κατά τα έτη 1716 και 1717», Πρεβεζάνικα Χρονικά, τεύχος 47-48 (2011), σελ. 42-101.

-Νίκος Δ. Καράμπελας, «Το νέο κάστρο στο Κυπαρίσσι» (το σημερινό κάστρο του Αγίου Αντρέα). 310 χρόνια από την ανέγερσή του, ομιλία στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Πρέβεζας, στις 12 Μαΐου 2012.

-Nikos D. Karabelas, Ottoman Fortifications in Preveza in 1702 the First Phase of the Castle of Iç Kale, Journal of the Center for Ottoman Studies Ankara University (OTAM) 32, Άγκυρα 2013, σελ. 47-66.