Με την ευκαιρία της εορτής του προστάτη Αγίου της Πρέβεζας ιερομάρτυρος Αγίου Χαραλάμπους και αφού καταρχάς ευχηθούμε στους κατοίκους της πόλης «χρόνια πολλά», τους παρουσιάζουμε ένα σπάνιο και μέχρι πρόσφατα θεωρούμενο ως απολεσθέν ιστορικό τεκμήριο που σχετίζεται με τον ναό του Αγίου στην Πρέβεζα. Πρόκειται για τον χειρόγραφο κώδικα του ναού στον οποίο καταχωρίζονταν σημαντικές πράξεις που αφορούσαν τη διαχείρισή του και τη λειτουργία της αδελφότητας, δηλαδή της θρησκευτικής συσσωμάτωσης, που είχε συγκροτηθεί γύρω από τον ναό, ήδη από την εποχή της βενετοκρατίας. Η ύπαρξη τέτοιων συσσωματώσεων γύρω από ναούς είναι συνήθης στον βενετοκρατούμενο ελληνισμό, και μάλιστα στον Ιόνιο χώρο, με αρκετά παραδείγματα και στην Πρέβεζα. Οι αδελφότητες αυτές λειτουργούσαν σύμφωνα με έναν κανονισμό, που ήταν καταγεγραμμένος σε επίσημο βιβλίο, ονομαζόμενο καπιτολάριο ή καπίτουλο. Τέτοιο βιβλίο είναι και το τεκμήριο που σήμερα παρουσιάζουμε.

Ο πρεβεζάνος λόγιος Ηλίας Βασιλάς σε άρθρο του το 1980 έγραφε ότι το βιβλίο αυτό, που μαρτυρείτο προπολεμικά στον ναό, είχε πλέον χαθεί. Ευτυχώς, όπως αποδείχτηκε, το τεκμήριο φυλασσόταν από πρόσωπο που είχε διατελέσει επίτροπος του ναού ως το 1960 τουλάχιστον. Χρόνια μετά τον θάνατό του, συγγενής του το εντόπισε και το επέστρεψε στον ναό. Περιττό να σημειώσουμε ότι η πόλη χρωστά σπουδαίες χάριτες στο πρόσωπο αυτό που αντιλήφθηκε την ιστορικότητα του τεκμηρίου αλλά και την ηθική υποχρέωση της παράδοσής του στον ναό του Αγίου Χαραλάμπους. Μετά την παραπάνω εξέλιξη, η υπηρεσία των ΓΑΚ Πρέβεζας ενημερώθηκε σχετικά από τον επίτροπο κ. Γρηγόρη Κατσανάκη αλλά και από τον εφημέριο πρωτοπρεσβύτερο πατέρα Δημήτριο Ντούσκα, ο οποίος με τη σειρά του παρέδωσε τον χειρόγραφο κώδικα στα ΓΑΚ Πρέβεζας προς φύλαξη. Τους ευχαριστούμε από καρδιάς και τους δύο, ιδιαίτερα όμως τον πατέρα Δημήτριο Ντούσκα, που έχει αφιερώσει τη ζωή του στην υπηρεσία του Αγίου Χαραλάμπους και του ναού του. Ως ΓΑΚ Πρέβεζας, αναλάβαμε ευχαρίστως την ευθύνη της φύλαξης του κώδικα και μάλιστα προχωρήσαμε στην ψηφιοποίησή του και στην αρχική μελέτη του κώδικα, με σκοπό τη μελλοντική δημοσίευση του πλήρους κειμένου του κανονισμού της αδελφότητας του Αγίου Χαραλάμπους.

Ο κώδικας φέρει εξαιρετική εικονογράφηση, απεικονίζοντας αφενός τον Άγιο Χαράλαμπο με ιερατικά άμφια και την επιγραφή «ο Άγιος Χαραλάμπης» (εικ.1) και αφετέρου τον θυρεό της πόλης της Πρέβεζας (εικ.2), εντός περίτεχνης σύνθεσης και με τις επιγραφές «Νικοπόλιος ιεράς», «Κτίσμα Σεβαστού» και «Νικόπολεως». Ο θυρεός είναι περιστέρι που φέρει στο ράμφος του δάφνινο στεφάνι. Τόσο ο θυρεός όσο και οι επιγραφές παραπέμπουν στην αρχαία Νικόπολη. Τον θυρεό αυτόν τον συναντάμε και σε άλλους σωζόμενους κώδικες εκκλησιών της Πρέβεζας, ενώ υπήρχε και στην νότια πλευρά του Πύργου του Ρολογιού της πόλης, στο λιθανάγλυφο από το οποίο η παράσταση έχει αποξεσθεί και σήμερα σώζεται μόνο η επιγραφή «Νικόπολεως». Για τον συγκεκριμένο θυρεό ή πολεόσημο δεν θα επεκταθούμε, καθώς το θέμα έχει αναλυθεί εκτενώς σε άρθρα των κ. Νίκου Δ. Καράμπελα και Νίκου Κ. Κουρκουμέλη.

Εικόνα 2

Η ιστορικότητα του κώδικα έγκειται καταρχάς στο γεγονός ότι διασώζει σημαντικές πληροφορίες για τον ναό και την λειτουργία της αδελφότητας, για την οποία μας παραδίδει τον κανονισμό της, τα μέλη της και τις διαδικασίες ανάδειξης των εφημερίων και των επιτρόπων. Το κείμενο του κανονισμού δεν φέρει ακριβή ημερομηνία σύνταξης αλλά μόνο χρονολογική σήμανση του έτους 1803. Το γεγονός αυτό, καθώς και το ότι οι υπόλοιπες εγγραφές άρχονται από το έτος 1804 αποδεικνύουν ότι το συγκεκριμένο χειρόγραφο είναι μεταγενέστερο της ίδρυσης της αδελφότητας, η οποία, σύμφωνα με την έρευνα του κ. Σπύρου Καρύδη, τοποθετείται στο έτος 1731. Σύμφωνα με την κα Χριστίνα Παπακώστα, το καταστατικό της αδελφότητας είχε 15 κεφάλαια, ενώ το κείμενο που καταχωρίζεται στον υπό εξέταση κώδικα περιλαμβάνει μόνο 13. Είναι εμφανές λοιπόν ότι ο συγκεκριμένος χειρόγραφος κώδικας δεν είναι ο αρχικός που τηρούσε η αδελφότητα.

Το ίδιο το προοίμιο του κανονισμού, όπως και τα πρακτικά της πρώτης συνεδρίασης της αδελφότητας στις 14-2-1804, δίνουν την απάντηση για την τύχη του προηγούμενου βιβλίου και τον λόγο σύνταξης ενός νέου κειμένου. Το προηγούμενο βιβλίο χάθηκε κατά τον Χαλασμό της Πρέβεζας το 1798 ενώ ο ναός υπέστη καταστροφές, γεγονός που καθιστούσε αναγκαία την ενεργοποίηση εκ νέου της αδελφότητας προκειμένου να επαναφέρει τον ναό στην προγενέστερη λαμπρότητά του.

Ο κώδικας περιλαμβάνει και άλλες εγγραφές που καλύπτουν, με αρκετά χρονολογικά κενά, την περίοδο 1804-1930. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην αναφορά της καταστροφικής πυρκαγιάς που εκδηλώθηκε στον ναό τον Οκτώβριο του 1924. Στον κώδικα περιγράφονται τα γεγονότα, τα οποία βέβαια μας ήταν γνωστά από το ημερολόγιο του Ι. Μ. Ρέντζου, ωστόσο, δίνεται πληθώρα πληροφοριών για τις μετέπειτα εργασίες, που διαμόρφωσαν την σημερινή εικόνα του ναού, ενώ τέλος καταγράφονται αναλυτικά οι δωρεές των Πρεβεζάνων που συνέδραμαν στον σχετικό έρανο για την αποκατάσταση των ζημιών του ναού, προσφέροντας ποσά που κυμαίνονταν από 5 ως 10.000 δραχμές.

Κλείνοντας το σύντομο αυτό σημείωμα θα θέλαμε για άλλη μια φορά να υπογραμμίσουμε την σπουδαιότητα αυτού του κώδικα που ήλθε στο φως, καταδεικνύοντας ότι είναι πιθανό να υπάρχουν ακόμα κρυμμένοι ιστορικοί θησαυροί σε οικίες Πρεβεζάνων, οι πρόγονοι των οποίων υπηρέτησαν από διάφορες θέσεις την τοπική κοινωνία. Ας αποτελέσει παράδειγμα μίμησης η απόφαση της ευγενούς μορφής, που παρέδωσε τον κώδικα στον μητροπολιτικό ναό, καθώς και του προσφιλούς εφημερίου, που παρέδωσε στα ΓΑΚ Πρέβεζας τον χειρόγραφο κώδικα, ώστε να συμπληρώσει τις γνώσεις μας για την ιστορία του ναού του Αγίου Χαραλάμπους αλλά και της πόλης, η οποία τιμά τον ιερομάρτυρα ως προστάτη Άγιο της.