Κείμενο-Επιμέλεια: Νικόλαος Β. Παππάς, ΜΑ Αρχαιολόγος.

Σε απόσταση κοντινή από τον αρχαιολογικό χώρο της Κασσώπης, πάνω από την προικισμένη σε βλάστηση Καμαρίνα, ορθώνεται ο ιστορικός βράχος του Ζαλόγγου, όπου 63 Σουλιώτισσες με τα παιδιά τους έσυραν το 1803 τον χορό του θανάτου, για να μην πέσουν στα χέρια των ανδρών του Αλή πασά (1788-1822), όταν το Σούλι υπέκυψε μετά από πολύχρονους αγώνες.

Προς τιμήν των ηρωίδων αυτών, που προτίμησαν τον θάνατο από την ατίμωση και τη δυστυχία, στήθηκε στην κορυφή του ιστορικού αυτού βράχου, ως σύμβολο μνήμης και αυταπάρνησης, το μνημείο που δεσπόζει εκεί από το 1961, έργο του γλύπτη Γεωργίου Ζογγολόπουλου και του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού. Ο ξακουστός γλύπτης κατάφερε, με τρόπο εύγλωττο, να μεταφέρει τον χορό που συνδέθηκε με τη λύτρωση, την αγάπη για την ελευθερία, τον αγώνα για τη ζωή. Πιασμένες χέρι-χέρι, καθώς σέρνουν τον χορό, οι γυναικείες μορφές μεγεθύνονται κλιμακωτά και στην άκρη του γκρεμού της θυσίας γιγαντώνονται, μετατρέπονται σε μορφές τεράστιες, ηρωικές, σύμβολα αιώνια της θυσίας και της αγάπης για την ελευθερία, στον βωμό της οποίας δεν δίστασαν να θυσιάσουν όχι μόνον τη δική τους ζωή, αλλά και τη ζωή των παιδιών τους.

Το μνημείο, μήκους 18 μ. και ύψους 13 μ., εδράζεται σε λιθόχτιστη βάση πάνω στην οποία έχουν τοποθετηθεί οι έξι γιγαντόσωμες αφαιρετικές μορφές των Σουλιωτισσών, κατασκευασμένες από οπλισμένο σκυρόδεμα επενδυμένο με περίπου 4.300 ασβεστολιθικούς όγκους, διαστάσεων 50Χ30 εκ., υπόλευκου χρώματος.

Μεγάλος είναι ο αριθμός των επισκεπτών που κάθε χρόνο καταφθάνουν εδώ για να αποτίσουν φόρο τιμής στις ηρωικές αυτές μορφές, που πέρασαν στην αιωνιότητα ως σύμβολα της αυτοθυσίας και του ελεύθερου πνεύματος. Σε ανάμνηση μάλιστα της θυσίας τους, κάθε χρόνο διοργανώνονται στη γειτονική Καμαρίνα, κάθε δεύτερη Κυριακή του Αυγούστου, τα «Ζαλόγγεια», με πάνδημη συμμετοχή.

Πρόσβαση
Το μνημείο βρίσκεται κοντά στον οικισμό Καμαρίνα, περίπου 29 χλμ. από την Πρέβεζα. Η πρόσβαση στην κορυφή του βράχου είναι εφικτή μέσα από ένα λιθόστρωτο μονοπάτι 400 και πλέον σκαλοπατιών, το οποίο ξεκινά από το Μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου, χτισμένο σε πλάτωμα κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της  αρχαίας Κασσώπης.

Από την ιδέα ως την υλοποίηση
Μια εκπαιδευτική συγκέντρωση των διδασκάλων του νομού Πρέβεζας στις 10 Ιουνίου 1950 στάθηκε η αφορμή για να γεννηθεί η ιδέα για την ανέγερση του περιώνυμου αυτού μνημείου, όταν ο τότε διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Καμαρίνας, Γεώργιος Σακκάς, πρότεινε τη δημιουργία του.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα, την 1η Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους, ο τότε Νομάρχης Πρέβεζας κάνει έκκληση, μέσω των δημάρχων και κοινοταρχών, για έρανο, το παράδειγμα του οποίου ακολουθεί αργότερα και ο επιθεωρητής δημοτικών σχολείων Πρέβεζας, απευθυνόμενος προς όλα τα σχολεία της περιφέρειας. Στις 29 Οκτωβρίου 1950 και, ενώ ο έρανος συνεχιζόταν σε πανελλήνια κλίμακα, πραγματοποιείται η συμβολική θεμελίωση του μνημείου. Την 1η Μαΐου 1953, και ενώ έχει συγκεντρωθεί κάποιο χρηματικό ποσό, το Υπουργείο Παιδείας προκηρύσσει πανελλήνιο διαγωνισμό μεταξύ γλυπτών και αρχιτεκτόνων, στον οποίο βραβεύεται η μελέτη του Πάτροκλου Καραντινού και του Γεωργίου Ζογγολόπουλου, η οποία προέβλεπε μια κατασκευή από λιθοδομή στηριζόμενη σε  σκελετό από οπλισμένο σκυρόδεμα.

Το 1955 οι εργασίες διακόπτονται ξανά, γι' αυτό και στις 30 Απριλίου ο Γενικός Διοικητής Ηπείρου απευθύνει έκκληση προς τους δημάρχους, κοινοτάρχες και διευθυντές των σχολείων για νέο έρανο για την αποπεράτωση του μνημείου. Τον Μάρτιο του 1957 εγκρίνεται η συνέχιση των εργασιών, με τη βοήθεια αυτή τη φορά και του στρατού, προκειμένου να προχωρήσουν τα σχέδια υλοποίησης του έργου. Τη γενική εποπτεία αναλαμβάνουν ο Γεώργιος Ζογγολόπουλος και ο Πάτροκλος Καραντινός, ενώ την τεχνική εφαρμογή, ύστερα από πρόταση των μελετητών, ο μαρμαροτεχνίτης Ελευθέριος Γυφτόπουλος. Μαρμάρινη πλάκα στη βάση του μνημείου μνημονεύει τα ονόματα και των τριών αυτών συντελεστών:«Γεώργιος Ζογγολόπουλος γλύπτης, Πάτροκλος Καραντινός αρχιτέκτων, τεχνική επιμέλεια Ελευθέριος Γυφτόπουλος». Οι εργασίες ως την ολοκλήρωση θα διαρκέσουν αυτή τη φορά τέσσερα περίπου χρόνια (1957-1960). Το 1961 θα συνδεθεί τόσο με την αποπεράτωση όσο και τα αποκαλυπτήρια του μνημείου που θα πραγματοποιηθούν στις αρχές καλοκαιριού (10 Ιουνίου).

Η παθολογία και η συντήρηση του μνημείου
Στο διάστημα των πενήντα περίπου χρόνων που πέρασαν από τα αποκαλυπτήριά του (1961), το μνημείο έχει υποστεί σοβαρές φθορές και ζημιές, κυρίως εξαιτίας των κεραυνών, του παγετού, των όμβριων υδάτων και της οξείδωσης του χάλυβα στον φέροντα οργανισμό. Αρκετά τμήματα της λίθινης επένδυσης στον κορμό του αλλά και στις κεφαλές των μορφών έχουν αποκολληθεί, πολλοί λίθοι παρουσίασαν ρωγμές, ενώ οι βραχίονες των μορφών και άλλα μέρη του οπλισμού στο οπλισμένο σκυρόδεμα παρουσίασαν οξείδωση.
Για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα αυτά, εκπονήθηκε από ειδικούς επιστήμονες, σε συνεργασία με το «Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου» (www.zongolopoulos.gr) και τον Δήμο Ζαλόγγου, ειδική μελέτη για την συντήρηση και αποκατάσταση του μνημείου, που σκοπό έχει να μην αλλοιωθεί η αυθεντικότητά του, με επεμβάσεις διακριτές και αναστρέψιμες, με τρόπους δομής και υλικά πρωτογενή και φυσικά σύγχρονη αντικεραυνική προστασία.

Από την κατασκευή ως τη συντήρηση
Φωτογραφίες και ντοκουμέντα
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης και αποκατάστασης του μνημείου, οι επισκέπτες που δεν μπορούν να προσεγγίσουν την κορυφή του βράχου, θα έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν, μέσα από φωτογραφίες και ντοκουμέντα, όλες τις φάσεις κατασκευής και συντήρησής του στη μόνιμη έκθεση που θα οργανώσει για τον σκοπό αυτό, σε συνεργασία με το «Ίδρυμα Γεωργίου Ζογγολόπουλου», το Λαογραφικό Μουσείο Καμαρίνας, σε κατάλληλα διαμορφωμένη αίθουσά του.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Δ.Κοντελεντζίδου, Γιώργος Ζογγολόπουλος. Σύγχρονοι Έλληνες εικαστικοί (2009) 37-39.
- Β.Καραΐσκου, Τέχνη και κοινωνία. Η Ανθρώπινη Μορφή στη Μεταπολεμική Ελληνική Γλυπτική (1945-1975) (διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) (2001).
- Ρ.Λουτζάκη, «Ο χορός του Ζαλόγγου», Αρχαιολογία τεύχ. 100, 2006, 17-25 (http://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDF/migrated/100_17-25.pdf).

Πηγή: www.preveza.gr