Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση τα ΓΑΚ Πρέβεζας έχουν εγκαινιάσει μια σειρά δημοσιεύσεων με επίκεντρο την Πρέβεζα και την περιοχή της, δίνοντας έμφαση στη μαρτυρία των αρχειακών πηγών. Τα αφιερώματα αυτά δεν σχετίζονται απαραίτητα με την Επανάσταση αλλά με το ιστορικό παρελθόν της περιοχής μας.

Σήμερα το αφιέρωμά μας θα είναι επετειακό και θα μας μεταφέρει στην εποχή του ατυχούς ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Ως οδηγό θα έχουμε ένα αρχειακό τεκμήριο που σώθηκε τυχαία, λίγο πριν την οριστική απώλειά του. Πρόκειται για ένα εκκλησιαστικό βιβλίο και πιο συγκεκριμένα ένα «Μηναίον του μηνός Απριλίου», έκδοσης 1872. Τις πρώτες μέρες του πολέμου του 1897 σε μια σελίδα του γράφτηκαν «ενθυμήσεις» υπό μορφή ημερολογιακών σημειώσεων. Ως «ενθυμήσεις» χαρακτηρίζονται σύντομα χειρόγραφα κείμενα για σημαντικά ιστορικά γεγονότα που εντοπίζονται σε έντυπα βιβλία ή χειρόγραφα κατάστιχα. Οι σημειώσεις αυτές μπορεί να έχουν γραφτεί είτε στη σελίδα τίτλου, είτε στα περιθώρια είτε σε άλλες (συνήθως λευκές) σελίδες και συναντώνται πολύ συχνά σε εκκλησιαστικά βιβλία. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι συγγραφείς τους είναι συνήθως κληρικοί ή άλλα πρόσωπα που σχετίζονται με τον ναό, όπως ψάλτες ή επίτροποι.

Οι ενθυμήσεις που παρουσιάζουμε σήμερα είναι ανυπόγραφες. Ωστόσο, από ενυπόγραφη ενθύμηση του 1894 σε άλλη σελίδα του βιβλίου και με βάση τον κοινό τους γραφικό χαρακτήρα, συμπεραίνουμε ότι ο συγγραφέας τους είναι ο Χρήστος Σ. Σωτηρέλης, ο οποίος από άλλες πηγές μαρτυρείται ότι ήταν ψάλτης του ναού του Αγίου Χαραλάμπους εκείνη την περίοδο. 

Το 2019 διασώσαμε κυριολεκτικά το βιβλίο αυτό μέσα από σωρό σκουπιδιών στο οποίο το είχε απορρίψει κάποιος/α συμπολίτης/σσα μας. Μάλλον έκρινε ότι δεν του χρειαζόταν πλέον, χωρίς να σκεφτεί να το δωρίσει στα ΓΑΚ ή έστω στη Δημοτική Βιβλιοθήκη για να αποτελέσει κοινό κτήμα της πόλης. Για το θέμα είχαμε δημοσιεύσει αναλυτικό άρθρο τον Αύγουστο του 2019 στον τοπικό τύπο με τίτλο «Ένα λυπηρό θέαμα: εικόνες και παλαιά βιβλία στα σκουπίδια».

Παραθέτουμε το σύντομο κείμενο των ενθυμήσεων.

«1897 Απριλίου 6 ημέρα Κυριακή των Βαΐων, πριν της θείας λειτουργίας ηκούσαμεν να βομβαρδίζουν την Ήπειρον (ατμόπλοιον) και έπειτα ήρχισεν ο πόλεμος, η δε θέσις ένθα εβομβαρδίσθη ήτο έξωθεν του Ακτίου πλησίον του μύλου».

«Απριλίου 7. Η ώρα 2, ημέρα Δευτέρα ήρχισεν ο βομβαρδισμός εκ των ελληνικών ατμοπλοίων εις τα τουρκικά φρούρια και διήρκεσεν ώρας 4 ώρας».

«Απριλίου 8 ημέρα Τρίτη  η ώρα 5η, εκανοβόλησαν οι Τούρκοι τα ελληνικά ατμόπλοια τα οποία ήσαν απέναντι του φρουρίου Παντοκράτορος και διήρκεσεν ώρας 5, ομοίως το δειλινόν ώρας 2». 

«Απριλίου 9 ημέρα Μεγάλη Τετάρτη ώρα 1ην, όλα τα τουρκικά φρούρια εβομδάρδισαν το φρούριον Άκτιον και διήρκεσεν ώρας 4ας και μάλιστα εβλάφθη ο στρατών».

Σχολιάζοντας τις παραπάνω ημερολογιακές σημειώσεις, θα επισημάνουμε καταρχάς το λιτό, τηλεγραφικό αλλά και τον επικεντρωμένο στα πολεμικά γεγονότα χαρακτήρα τους. Δυστυχώς δεν καταγράφονται άλλου είδους πληροφορίες, όπως ο αντίκτυπος των γεγονότων στον πληθυσμό της πόλης ή καλύτερα σε κάθε εθνική ομάδα που τον συγκροτούσε. Οι πληροφορίες που δίνονται δεν είναι πάντα ακριβείς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το όνομα του ελληνικού ατμοπλοίου που βομβαρδίστηκε στις 6 Απριλίου, σηματοδοτώντας και την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων, δεν ήταν ‘Ήπειρος’ αλλά ‘Μακεδονία’. Το γεγονός αυτό μας υπενθυμίζει ότι ο ιστορικός οφείλει να είναι προσεκτικός ακόμα και με τις γραπτές πρωτογενείς ιστορικές πηγές όπως μια «ενθύμηση» καθώς σε αυτές μπορεί να έχουν υπεισέλθει λάθη. Απαιτείται λοιπόν η διασταύρωση των πληροφοριών με άλλες πηγές. Τέλος, διευκρινίζουμε ότι στις συγκεκριμένες ενθυμήσεις οι ενδείξεις των ωρών ακολουθούν τον τουρκικό τρόπο μέτρησής τους, οπότε η αναφερόμενη ως 1η ώρα αντιστοιχεί στις 07:00 π.μ, η 2η στις 08:00 π.μ. και η 5η στις 11:00 π.μ.

Κλείνοντας, σημειώνουμε ότι ακόμα και αυτές οι λιτές και όχι πάντα ακριβείς πληροφορίες έχουν τη σημασία τους για τον ιστορικό. Ευελπιστούμε ότι το δημοσίευμα αυτό θα ευαισθητοποιήσει συμπολίτες μας που κατέχουν παλαιά βιβλία ώστε να φροντίσουν για τη διατήρησή τους και για τη δημοσιοποίηση των τυχόν χειρόγραφων σημειωμάτων που μπορεί να κρύβουν, καθώς αυτά μπορεί να αποτελούν γνωστές ή και άγνωστες ψηφίδες της ιστορίας της πόλης.