Η Μεγάλη Εβδομάδα του 1897 υπήρξε διαφορετική από τις προηγούμενες φορές στην Πρέβεζα, καθώς συνέπεσε με την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων του ατυχούς ελληνοτουρκικού πολέμου. Οι επιχειρήσεις αυτές στην περιοχή μας είναι ιδιαίτερα γνωστές, έχουν απασχολήσει τη στρατιωτική και την τοπική ιστοριογραφία και γι’ αυτό δεν πρόκειται να προβούμε σε μια συνολική εξέταση του ζητήματος. Αντίθετα, πρόθεσή μας είναι να προσεγγίσουμε το πώς βίωσαν οι κάτοικοι της Πρέβεζας τα πολεμικά γεγονότα εκείνη τη Μεγάλη Εβδομάδα με τη βοήθεια ιστορικών πηγών που προέρχονται από ιδιωτικά αρχεία.

Καταρχάς, τα γεγονότα καταγράφονται σε σύντομες σημειώσεις που εντοπίσαμε σε «Μηναίον του μηνός Απριλίου», έκδοσης 1872. Το βιβλίο αυτό απόκειται πλέον στο Τμήμα ΓΑΚ Πρέβεζας, καθώς το διασώσαμε κυριολεκτικά μέσα από σωρό σκουπιδιών, όπου κάποιος ιδιώτης το είχε απορρίψει μαζί με άλλα εκκλησιαστικά βιβλία που είχε στη βιβλιοθήκη του. Στο θέμα αυτό αναφέρεται εκτενές άρθρο που δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του 2019 στον τοπικό τύπο με τίτλο «Ένα λυπηρό θέαμα: εικόνες και παλαιά βιβλία στα σκουπίδια», ενώ οι σημειώσεις του Μηναίου παρουσιάστηκαν σε μεταγενέστερο άρθρο, τον Απρίλιο του 2021, με τίτλο «Ενθυμήσεις από την Πρέβεζα για τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897».

Παραθέτουμε το σύντομο κείμενο των ενθυμήσεων του «Μηναίου Απριλίου».

1897 Απριλίου 6 ημέρα Κυριακή των Βαΐων, πριν της θείας λειτουργίας ηκούσαμεν να βομβαρδίζουν την Ήπειρον (ατμόπλοιον) και έπειτα ήρχισεν ο πόλεμος, η δε θέσις ένθα εβομβαρδίσθη ήτο έξωθεν του Ακτίου πλησίον του μύλου.

Απριλίου 7. Η ώρα 2, ημέρα Δευτέρα ήρχισεν ο βομβαρδισμός εκ των ελληνικών ατμοπλοίων εις τα τουρκικά φρούρια και διήρκεσεν ώρας 4 ώρας.

Απριλίου 8 ημέρα Τρίτη η ώρα 5η, εκανοβόλησαν οι Τούρκοι τα ελληνικά ατμόπλοια τα οποία ήσαν απέναντι του φρουρίου Παντοκράτορος και διήρκεσεν ώρας 5, ομοίως το δειλινόν ώρας 2.

Απριλίου 9 ημέρα Μεγάλη Τετάρτη ώρα 1ην, όλα τα τουρκικά φρούρια εβομδάρδισαν το φρούριον Άκτιον και διήρκεσεν ώρας 4ας και μάλιστα εβλάφθη ο στρατών.

Οι εν λόγω σημειώσεις σταματούν στη Μεγάλη Τετάρτη. Την εικόνα των γεγονότων εκείνων των ημερών συμπληρώνουν οι καταγραφές του ιδιωτικού ημερολογίου που τηρούσε ο έμπορος Ιωάννης Μ. Ρέντζος. Ευτυχώς η οικογένεια Ρέντζου διατήρησε ως οικογενειακό κειμήλιο το ημερολόγιο αυτό και πριν λίγα χρόνια ο εγγονός του συγγραφέα, κ. Γιάννης Δ. Ρέντζος, προχώρησε στην έκδοσή του, παραδίδοντας στην πόλη ένα δίτομο έργο με πληθώρα ιστορικών πληροφοριών για την περίοδο 1893-1933. Ας δούμε, λοιπόν, τα γεγονότα όπως καταγράφονται στο ημερολόγιο του Ι. Μ. Ρέντζου.

6 Απριλίου 1897. Άρχισεν ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Τα φρούρια της Πρεβέζης εβομβάρδισαν το εμπορικόν ατμόπλοιον «Μακεδονία» ακριβώς την στιγμήν που ευρίσκετο εις το στόμιον του Αμβρακικού Κόλπου, ήτο δε πρωί Κυριακής των Βαΐων ενώ οι άνθρωποι ητοιμάζοντο να πηγαίνουν εις την εκκλησίαν. Αμέσως λοιπόν όλοι κατακλεισθήκαμεν εις τας οικίας μας.

11 Απριλίου 1897. Τη Αγία και Μεγάλη Παρασκευή, εις την εκκλησίαν του Αγίου Κωνσταντίνου, όπου ήσαν ο αρχιερεύς και άπαντες οι ιερείς και πλήθη λαού ενώ εψάλλοντο αι Ώραι ήλθεν άνθρωπος απεσταλμένος από το Ελληνικόν Στρατόπεδον όπου ευρίσκετο εις την Μονήν των Αγίων Αποστόλων και έδωσεν μικράν σημείωσιν εις τον Αρχιερέα από τον Αρχηγόν του Ελληνικού Στρατού. Του έλεγεν «συν Θεώ ελπίζω να κάμωμεν Πάσχα εις Πρέβεζαν», ο δε Αρχιερεύς το κοινοποίησεν αμέσως εις τον λαόν. Φαντασθήτε λοιπόν τι χαρά κατέλαβεν τον κόσμον, ο Θεός όμως ηυδόκησε και δεν έκαμεν κανένας Χριστιανός κίνημα να υβρίσει και να κτυπήσει Τούρκον. Τότε αλίμονον, θα εγίνετο μεγάλη σφαγή εις ημάς.

Προσεγγίζοντας τις παραπάνω καταγραφές, καταρχάς σημειώνουμε ότι το όνομα του ελληνικού ατμοπλοίου που βομβαρδίστηκε στις 6 Απριλίου δεν ήταν «Ήπειρος» αλλά «Μακεδονία», όπως σωστά αναφέρει ο Ι. Μ. Ρέντζος. Στις ενθυμήσεις οι ωρολογιακές ενδείξεις ακολουθούν τον τουρκικό τρόπο μέτρησής τους, οπότε η αναφερόμενη ως 1η ώρα αντιστοιχεί στις 07:00 π.μ, η 2η στις 08:00 π.μ. και η 5η στις 11:00 π.μ. Στο ημερολόγιο δεν σημειώνεται η ακριβής ώρα του περιστατικού που καταγράφεται την Μεγάλη Παρασκευή, ωστόσο, μπορούμε να το προσδιορίσουμε χρονικά στο πρωί, καθώς μνημονεύεται η ακολουθία των Ωρών, που προηγείται της Αποκαθήλωσης.

Προχωρώντας στον σχολιασμό των παραπάνω σημειώσεων, επισημαίνουμε το λιτό, τηλεγραφικό αλλά και τον επικεντρωμένο στα πολεμικά γεγονότα χαρακτήρα των σημειώσεων-ενθυμήσεων στο Μηναίο. Αντίθετα, στο ημερολόγιο του Ι. Μ. Ρέντζου, ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στην παράθεση των γεγονότων, αλλά μεταφέρει και τον αντίκτυπο τους καθώς και τις αντιδράσεις του ελληνικού πληθυσμού, ενώ καταγράφει και τις προσωπικές του σκέψεις και φόβους για το ενδεχόμενο μιας σφαγής στην πόλη, που θα μπορούσε να προκληθεί από την πληροφορία περί επικείμενης απελευθέρωσης, κάτι που όπως γνωρίζουμε, τελικά δεν συνέβη. Οι κάτοικοι της Πρέβεζας θα έπρεπε να περιμένουν άλλα 15 χρόνια μέχρι να δουν την είσοδο του ελληνικού στρατού στην πόλη.

Εικόνα 2

Θα κλείσουμε αναφέροντας ότι τοπία περιοχών που υπήρξαν θέατρο των συγκρούσεων του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 αποτυπώνονται σε εικονογραφημένες εκδόσεις του ξένου τύπου. Μια σημαντική συλλογή σχετικών δημοσιευμάτων έχει συγκεντρώσει το «Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις», χάρη στο οποίο διαθέτουμε τις δύο αποτυπώσεις της εικόνας της Πρέβεζας που παρουσιάζουμε, και πιο συγκεκριμένα, της οχύρωσης του εξωτερικού περιβόλου του κάστρου του Αγίου Ανδρέα (εικ. 1), όπως αυτή δημοσιεύτηκε σε αγγλικό εικονογραφημένο περιοδικό, καθώς και μια λιγότερο γνωστή αποτύπωση σε γαλλικό περιοδικό του 1897, που παρουσιάζει την εικόνα του λιμανιού της πόλης (εικ. 2). Με την ευκαιρία αυτή, εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας στο «Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις» για τη μεταξύ μας συνεργασία με αντικείμενο την ψηφιοποίηση αυτού του υλικού του ξένου τύπου.

Τα σύντομα στοιχεία που παρουσιάστηκαν παραπάνω καταδεικνύουν τη σημασία της διάσωσης και αξιοποίησης ιστορικών πηγών που βρίσκονται σε ιδιωτικά αρχεία, καθώς και της συμβολής τους στην τεκμηρίωση της ιστορίας της πόλης. Ευελπιστούμε ότι αυτό θα γίνει κατανοητό από συμπολίτες μας που διαθέτουν αρχειακό υλικό που δεν έχει γίνει ακόμα γνωστό, ώστε καταρχάς να φροντίσουν για τη διάσωσή του, ενώ στη συνέχεια να επιτρέψουν τη δημοσίευσή του, προκειμένου να γίνει κτήμα όλης της πόλης. Στο έργο αυτό μπορεί να σταθεί αρωγός το Τμήμα ΓΑΚ Πρέβεζας.