Την Κυριακή 12 Σεπτεμβρίου 2021 η Ιερά Μητρόπολις Νικοπόλεως και Πρεβέζης διοργανώνει ημερίδα αφιερωμένη στα 200  χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης με τίτλο «Υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». Ο σεβασμιώτατος μητροπολίτης κ.κ. Χρυσόστομος τίμησε την υπηρεσία των ΓΑΚ Πρέβεζας προτείνοντάς μας να αναλάβουμε την πραγμάτευση θέματος σχετικού με την Πρέβεζα και την Ελληνική Επανάσταση. Ανταποκριθήκαμε αμέσως στην πρόταση αυτή καθώς θεωρούμε ότι η αποστολή της υπηρεσίας μας δεν περιορίζεται στην διαχείριση των αρχείων αλλά και στην ανάδειξη των ιστορικών πληροφοριών που αυτά μπορούν να προσφέρουν. Η πρόσκληση για την πραγμάτευση ενός θέματος που θα εστίαζε στη σχέση της Πρέβεζας με την Ελληνική Επανάσταση υπήρξε αφορμή για μια λεπτομερέστερη και καρποφόρα έρευνα σε αρχεία εντός και εκτός Πρέβεζας.

Εν όψει λοιπόν της συμμετοχής μας στην παραπάνω ημερίδα, αποφασίσαμε να προβούμε σε έναν νέο κύκλο δημοσιεύσεων, προκειμένου να προϊδεάσουμε το κοινό της πόλης για τα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνά μας, ψήγματα άλλωστε της οποίας παρουσιάστηκαν ήδη με παλιότερα δημοσιεύματά μας.

Έμφαση θα δοθεί στη συμμετοχή των Πρεβεζάνων στην επανάσταση. Σήμερα θα ασχοληθούμε με μια οικογένεια αγωνιστών, τα ονόματα των οποίων ήταν εν μέρει γνωστά. Για να είμαστε ακριβέστεροι, τα πρόσωπα αυτά ήταν γνωστά με το προσωνύμιο της καταγωγής τους και όχι με το πραγματικό τους επώνυμο. Με τα στοιχεία που θα παραθέσουμε σήμερα και με την ερμηνεία που θα προτείνουμε, θα αποκατασταθεί το πραγματικό επώνυμο τριών αγωνιστών που προέρχονταν από την ευρύτερη περιοχή του Ζαλόγγου. Όλα τα έγγραφα που θα παρουσιαστούν, βρίσκονται στο Αρχείο Αγωνιστών που απόκειται στην Εθνική Βιβλιοθήκη.

Στις 13 Απριλίου 1865 η Ελένη, σύζυγος του Αναστασίου Λιόντου, κάτοικος Βόνιτσας, υπέβαλε αίτηση στην «επί των θυσιών και αγώνων εξεταστικήν επιτροπήν», ως μόνη νόμιμη κληρονόμος του πατέρα της «Χρήστου Δόνου» και των αδελφών της «Κώστα και Γιάννη Χρήστου», για την προσφορά τους στην Ελληνική Επανάσταση. Στην αίτησή της επισύναψε πιστοποιητικά και αντίγραφα επισήμων εγγράφων με τα οποία αποδεικνύονταν οι αγώνες των συγγενών της αλλά και οι απονομές βαθμών σε αυτούς, εκ των οποίων ο μεν Γιάννης έφερε τον βαθμό του εκατόνταρχου από το 1823, ο δε Κώστας, του πεντηκόνταρχου από το 1824.

Η παραπάνω οικογένεια προερχόταν από το Ζάλογγο της Ηπείρου, όπως πιστοποιεί για την Ελένη έγγραφο του Δημάρχου Ανακτορίου, βεβαιώνοντας παράλληλα ότι αυτή είναι η μοναδική κληρονόμος των παραπάνω συγγενών της.

Αυτήν τη συγγενική σχέση πιστοποιεί και έγγραφο που υπογράφουν 7 κάτοικοι Βόνιτσας και Μύτικα (εκ των οποίων οι τρεις αξιωματικοί). Το πιστοποιητικό αυτό μας παρέχει πολύ σημαντικές πληροφορίες για τους τρεις αγωνιστές, καθώς σημειώνει ότι ο μεν Κώστας Χρήστου Ζαλογγίτης φονεύτηκε κατά την έξοδο του Μεσολογγίου, ο δε Γιάννης Χρήστου Ζαλογγίτης βρισκόταν υπό τις οδηγίες του Μάρκου Μπότσαρη, όταν πληγώθηκε στο Καρπενήσι και αργότερα απεβίωσε. Τέλος ο πατέρας τους Χρήστος Δόνος (δίπλα στο όνομα του οποίου τίθεται σε παρένθεση το προσωνύμιο Ζαλογγίτης) φονεύτηκε στο Αιτωλικό.

Ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ένα αντίγραφο εγγράφου του 1823 που υπογράφεται από τους υπουργούς Πολέμου Αναγνώστη Παππαγεωργίου (γνωστότερο ως Αναγνωσταρά) και Χριστόφορο Περραιβό.
Το πιστοποιητικό εκδόθηκε κατόπιν της έγγραφης μαρτυρίας του Γεωργάκη Πέτζα, Παναγή Μωραΐτη, Γιάννη και Παναγή Λευκαδίτη, και την δια ζώσης μαρτυρία πολλών άλλων προσώπων που δεν κατονομάζονται, ενώπιον της Διοίκησης και του Yπουργείου.

Σύμφωνα με τις παραπάνω μαρτυρίες, ο «Κώστας Καγκιούζης  ο εκ Ζαλόγκου της Λάμαρης», που βρισκόταν με την αλβανική φρουρά εντός του κάστρου της Πλαγιάς κατά την έναρξη της Επανάστασης, παρέδωσε στους Έλληνες το φρούριο με κίνδυνο της ζωής του, αφού πρώτα άνοιξε τις πύλες, εισήγαγε τους επαναστάτες και θανάτωσε τον φρούραρχο με τα ίδια του τα χέρια.

Ίδια ήταν η δράση και του πατέρα του Κώστα, Χρήστου Καγκιούζη, που βρισκόταν με την αλβανική φρουρά στο κάστρο Τεκέ. Ωστόσο, εκεί, παρά την ουσιαστική του συνδρομή στην παράδοση του κάστρου, οι επαναστατημένοι Έλληνες αντί να αναγνωρίσουν την προσφορά του, όχι μόνο δεν τον αντάμειψαν, αλλά του αφαίρεσαν τόσο τα λάφυρα που ο ίδιος είχε πάρει από τους εχθρούς, όσο και προσωπικά του αντικείμενα και χρήματα. Τα δύο προαναφερθέντα κάστρα βρίσκονται στην ακαρνανική ακτή, απέναντι από τη Λευκάδα.

Το υπουργείο, αναγνωρίζοντας τη συμμετοχή των δύο παραπάνω προσώπων και αδυνατώντας στις δεδομένες συνθήκες να βραβεύσει τον Κώστα Καγκιούζη και να τον αποζημιώσει, του χορήγησε το πιστοποιητικό ώστε να τιμάται «ως γνήσιος Έλλην και ζηλωτής της ελευθερίας πατριώτης». Το έγγραφο κλείνει με την υπόσχεση ότι ο Κ. Καγκιούζης θα ανταμειφθεί για τις εκδουλεύσεις του, όταν ορθοποδήσει το έθνος και κατακτήσει την πλήρη ελευθερία και ανεξαρτησία του.

Από όλα τα παραπάνω, τίθεται το εξής ερώτημα. Ποιο ήταν το πραγματικό επώνυμο των αγωνιστών αυτών; Είδαμε την Ελένη Λιόντου να αναφέρεται στους συγγενείς της ως Χρήστο Δόνο και Κώστα και Γιάννη Χρήστου. Ομοίως, στο έγγραφο των οπλαρχηγών, που υπογράφεται το 1841, αναφέρονται έτσι, αλλά προστίθεται το προσωνύμιο Ζαλογγίτης δίπλα σε κάθε όνομα. Τέλος, στο έγγραφο του 1823, ο Κώστας και ο πατέρας του Χρήστος αναφέρονται ως Καγκιούζης. Κατά την προσωπική μας εκτίμηση, αυτό είναι και το πραγματικό τους επώνυμο, καθώς χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει και τα δύο πρόσωπα (πατέρα και γιο).
Σχετικά με τα ονόματα «Δόνου» και «Χρήστου», που χρησιμοποιεί η Ελένη για τον πατέρα της και τα αδέλφια της, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι δεν μπορεί αυτά να είναι επώνυμα καθώς είναι αδύνατον ο Κώστας και ο Γιάννης (αναφερόμενοι ως Χρήστου) να έχουν διαφορετικό επώνυμο από τον πατέρα τους (αναφερόμενο ως Δόνο ή Δόνου). Το ότι ο πατέρας τους λέγεται Χρήστος και αυτοί αναφέρονται ως «Χρήστου», υποδεικνύει ότι μάλλον χρησιμοποιούν το πατρώνυμό τους ως επώνυμο. Κατά τον ίδιο τρόπο, θεωρούμε ότι το «Δόνος» δεν αποτελεί το πραγματικό επώνυμο του Χρήστου αλλά παραπέμπει με κάποιο τρόπο στο πατρώνυμο του, το οποίο πιθανολογούμε ότι ήταν Δονάτος, από το οποίο προκύπτει το Δόνος. Αυτή η μορφή του ονόματος συναντάται και σήμερα στη Θεσπρωτία, όπως με ενημέρωσαν οι συνάδελφοι μου στα ΓΑΚ Πρέβεζας Χρήστος Ρακόπουλος και ΓΑΚ Θεσπρωτίας Ντίνα Λάππα αντίστοιχα, τους οποίους και ευχαριστώ.

Τέλος, σχετικά με τον όρο Ζαλογγίτης, είναι ξεκάθαρο ότι αυτός χρησιμοποιείται λόγω της καταγωγής τους. Ωστόσο, με αυτό το όνομα καταγράφτηκαν στη βιβλιογραφία (πχ στα άρθρα του πρεβεζάνου λογίου Ηλία Βασιλά). Δεδομένων, όμως, όσων εκθέσαμε παραπάνω πρέπει να αποκατασταθεί το επώνυμό τους σε Καγκιούζη.