Τυχαίνει να υπάρχει μία συγχρονικότητα, που σχετίζεται με το θέμα, αυτό το διάστημα στον Δήμο μας, η οποία αφορά σε σχεδιασμούς, όπως:

• εγκατάστασης προτομής στην πλατεία Ανδρούτσου
• εγκατάστασης μνημείου πλησίον της λέσχης pαξιωματικών Πρέβεζας
• εγκατάστασης προτομής πλησίον του εξωκκλησιού του Προφήτη Ηλία στην Καμαρινα...

Στη συνέχεια του κειμένου θα παραθέσω προσωπικές απόψεις που αφορούν στον τρίτο σχεδιασμό, ενώ εάν ανατρέξει ο αναγνώστης στο παρελθόν θα δει παρόμοια δημόσια τοποθέτησή μου για τον πρώτο σχεδιασμό («έργα τέχνης στο δημόσιο χώρο»).

Σύντομο ιστορικό

Με λυπεί ιδιαίτερα αυτή η αντιπαράθεση, καθότι ο πρώην πρόεδρος του δημοτικού διαμερίσματος Καμαρίνας (ππδδΚ) μου είναι συμπαθής για το πάθος του να υποστηρίζει τις ιδέες του, αλλά σίγουρα θεωρώ ότι βρίσκεται στη πλευρά του λάθους...

Υπάρχει μια εμμονή του (ππδδΚ), από την αρχή της θητείας του, να ονομασθεί η γνωστή πλατεία του χωριού «Πλατεία Στρατηγού Τσακαλώτου».

Μάλιστα έσπευσε να τοποθετήσει στο χώρο τη σχετική τυποποιημένη πινακίδα, γεγονός που είχε σαν αποτέλεσμα τη συλλογική διαμαρτυρία μεγάλου αριθμού Καμαρινιωτών .

Μετά τη λήξη της θητείας του δε, αντιλαμβανόμενος την αδυναμία της υποστήριξης του επιχειρήματός του ενάντια στην σθεναρή αντίδραση των κατοίκων, καταφεύγει στον «ελιγμό» της εξεύρεσης ιδιωτικής χρηματοδότησης με σκοπό την διαμόρφωση δημόσιου χώρου πλησίον του Προφήτη Ηλία όπου θα τοποθετηθεί προτομή του στρατηγού με παράλληλη ονομασία του χώρου «πλατεία στρατηγού Τσακαλώτου».

Η προσωπική άποψη

Οι ισχυρισμοί του (ππδδΚ) περί ισχυρών δεσμών του στρατηγού με την Καμαρίνα είναι πενιχροί και ελλιπείς για να δικαιολογήσουν μία τέτοια τιμητική διάκριση , η οποία, σημειώστε, θα είναι η πρώτη εγκατάσταση μνημειακής προτομής ανδρός στην εγγύς περιοχή από την εποχή της ακμής της Κασσώπης (4ος αιώνας πΧ).

Χωρίς να αμφισβητεί κάνεις το ότι ο στρατηγός υπήρξε εξέχουσα μορφή στρατιωτικού ανδρός με επαγγελματικές και ηγετικές ικανότητες στην στρατιωτική αρετή, σίγουρα θα μπορούσε άριστα να τιμηθεί από το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Αμύνης ή καλύτερα από την γενέτειρά του Πρέβεζα ή , φεύ, από όσους θα ήθελαν να παραμένει άσβεστη η μνήμη του αλληλοφαγώματος και της κατατρόπωσης των μισών από τους άλλους μισούς Έλληνες στο Γράμμο!

Με την Καμαρίνα όμως ο στρατηγός είχε τόση σχέση όση έχει «ο φάντης με το ρετσινόλαδο»!

Φαίνεται όμως, πως από εδώ και στο εξής θα κατέχει μία εξέχουσα θέση στις αιτίες για τις οποίες οι Καμαρινιώτες και Καμαρινιώτισες θα βρίσκονται σε μια άτοπη και οπωσδήποτε επιζήμια διαμάχη, που γεννήθηκε από το πουθενά και δεν τους αφορά.

Αλλά μπορεί να καταστεί έριδα και για άλλους συντοπίτες, γιατί οι χώροι των εκκλησιών είναι για όλους! Ακόμη μία αιτία αποστασιοποίησης από το μεγάλο Μήνυμα «αγαπάτε αλλήλους»!...

Η εμμονική πρόταση του (ππδδΚ) για την «πλατεία Τσακαλώτου» είναι σαφώς διχαστική.

Συνεπώς, αναμένεται επιτακτικά και εναγωνίως από τους Καμαρινιώτες και τις Καμαρινιώτισες μία σαφής τοποθέτηση του νέου τοπικού συμβουλίου.

Η «τακτική του Ποντίου Πιλάτου» ουδέποτε θεωρήθηκε αποδεκτή στις δημοκρατικές διαδικασίες, καθόσον αφορά συμπεριφορά άποψης του κατακτητή για τα προβλήματα των υποτελών.

Οι τοπικοί άρχοντες οφείλουν να ενώνουν και όχι να διχάζουν, εκφραζόμενοι για τα δημόσια ζητήματα μετά παρρησίας!

Αν το αυτονόητο αναμενόμενο δεν συμβεί, θα προσπαθήσουμε να ενώσουμε τις φωνές των συμπολιτών που « τραγουδάμε για να ενώσουμε και όχι να χωρίσουμε τον κόσμο...» για να πούμε:

Οι πλατείες φίλες και φίλοι είναι για να ενώνουν και να συμφιλιώνουν τους ανθρώπους, «...ν' ανταμώνουμε και να ξεφαντώνουμε με χορούς κυκλωτικούς...»

Χαράλαμπος Ν. Μακρής

Αεροπόρος

Γλύπτης

Ομόνοια Δικαιοσύνη Φιλία

Εκτενές Υ.Γ.

...Αλλά δεν είναι μόνον αυτά που πρέπει να απασχολούν όσους με τον έναν ή τον άλλο τρόπο διαχειρίζονται την τοποθέτηση μνημειακών γλυπτών στο δημόσιο χώρο.

Ψάχνοντας στο διαδίκτυο να βρω κάτι σχετικό, εντόπισα μια εξαιρετική δημοσίευση η οποία απαντάει σε κύρια ερωτήματα και δίνει με αριστοτεχνικό τρόπο κατευθύνσεις για την ευαισθησία με την οποία οφείλεται να γίνεται ο χειρισμός των μνημειακών γλυπτών στο δημόσιο χώρο.

Συνιστώ ανεπιφύλακτα την μελέτη του κειμένου από κάθε ενδιαφερόμενο, ιδίως από όσους αποφασίζουν και υλοποιούν αυτές τις κατασκευές.

Τιτλοφορείται όπως παρακάτω:

«Μνημειακή γλυπτική.

Η τραγικότητα της αισθητικής του δημόσιου χώρου».

Γράφει ο Θανάσης Πάνου //

«Δεν αρκεί να σκεφτείς να δημιουργήσεις ένα γλυπτό μνήμης. Δεν αρκεί η χαρά να σκεφτείς να το φτιάξεις»

Η κακογουστιά, η έλλειψη αισθητικής βασιλεύουν απ' άκρη σ' άκρη, αποτελώντας πλέον αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινότητάς μας, ένα αναγκαίο κακό αστικής αποδιοργάνωσης.

Το φαινόμενο στις μέρες μας έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας. Βρίθει ο δημόσιος χώρος από καρικατούρες προτομών των οποίων η όλη ανατομική και γλυπτική οργάνωση και αισθητική θυμίζει έργα φυλακισμένων, έργα δηλαδή που έχουν γίνει με ατέλειωτες ώρες δουλειάς χωρίς καμία γνώση και τέχνη, το χειρότερο δε, καταναγκαστικά.

Τέτοια παραδείγματα τραγικότητας έχουμε δυστυχώς πολλά κάποτε μάλιστα γίνονται αναπόσπαστα στοιχεία «επετειακών» δημιουργιών.

Απαιτείται, ειδικά σε τέτοια έργα, η πλήρης ένταξή τους στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον μίας κοινότητας, καθώς συνιστούν μία τουλάχιστον διπλή παρέμβαση. Από τη μία με την μακροχρόνια παραμονή τους στο τοπίο της πόλης τους κι από την άλλη με την δυνητική δήλωση άποψης σε έναν-υποθετικό ή υπαρκτό-διάλογο για κρίσιμα κοινωνικά ή ιστορικά ζητήματα που αφορούν ή απασχολούν την κοινότητα.

Οφείλουν να είναι νοηματικά προσβάσιμα, να προσφέρουν πλήρη εμπειρία αισθήσεων, να είναι δεκτικά σε πολλαπλότητα προσεγγίσεων και να αφήνουν πάντοτε στους θεατές τους περιθώρια προσωπικών προβληματισμών και ερμηνειών.

Έργα, δηλαδή, αληθινής ελληνικής αισθητικής επιστήμης.

Πρέπει να γίνεται αντιληπτό ότι ο τύπος και ο λόγος των επιγραφών, το μέγεθος, η τυπολογία και η τεχνοτροπία του έργου, ακόμη και το μέγεθος της βάσης του, λειτουργούν με τρόπο ουσιαστικό στον επικοινωνιακό χαρακτήρα του αποτελέσματος.

Όλα αυτά θα πρέπει να συνδυάζονται με τέτοιες αναλογίες ώστε τέλος τα έργα να αντέχουν ταυτόχρονα σε τρεις διακριτούς ορίζοντες υποδοχής: την ιστορική πορεία, την τοπική κοινωνία υποδοχής και την καλλιτεχνική δημιουργία αλλά και κριτική.

Μην ξεχνάμε ότι, ο δηµόσιος αστικός χώρος είναι ο χώρος που περιγράφει µε τον καλύτερο τρόπο την εξελικτική πορεία µιας πόλης, συσσωρεύει τη συλλογική µνήµη των κατοίκων της και είναι ο πιο αξιόπιστος μάρτυρας της ιστορίας της, δηλαδή τής αφήγησης των ανθρώπινων βιωμάτων. Ένα έργο τέχνης μπορεί να μεταφέρει την ιστορική μνήμη αλλά οφείλει ως τέχνη να έχει εκφραστική δυναμική και πλαστική δύναμη.

Η μνημειακή τέχνη καθώς και η δημόσια γλυπτική τέχνη φυσικά έχουν χαρακτήρα τιμητικό-με αναφορά σε γεγονότα και προσωπικότητες σημαντικές, με στόχο να διατηρηθεί η ιστορική μνήμη και πολιτιστική κληρονομιά του τόπου-αλλά η διαδικασία επιλογής και τοποθέτησης ενός έργου σε δημόσιο χώρο, υπόκειται σε κανόνες γιατί ως δημόσια τέχνη «κρατάει» από την πρώτη μεγάλη «δασκάλα», την αρχαιότητα. Όταν ένα γλυπτό δεν έστεκε στο «ύψος» του η σκεπάρνι του ιερατείου το κατέστρεφε.

Η δημόσια τέχνη οφείλει να επικοινωνεί με έργα τέχνης ανώτερης αισθητικής, τα οποία να αποτελούν σύμβολα για την ταυτότητα της πόλης και να λειτουργούν ως ένα κομμάτι της πολιτισμικής εξέλιξης και της συλλογικής μνήμης. Τοποθετώντας τα στο δημόσιο χώρο, η τέχνη εισέρχεται στην καθημερινή ζωή των πολιτών, γίνεται μέρος της δημόσιας ζωής του ιστού της πόλης και προπάντων αποτελεί κομμάτι της ιστορίας του αστικού τοπίου και του κοινωνικού συνόλου που τη δημιουργεί. Ένα δημόσιο έργο Τέχνης πρέπει δηλαδή να διακατέχεται από διαχρονικότητα.

Η δημοσιοποίηση του είναι η τελική του πραγμάτωση και αποτελεί αντικείμενο κρίσης. Είναι μεγάλη ευθύνη. Οι ολόγλυφες μορφές, ανάγλυφες παραστάσεις σε διάφορες συνθέσεις αλλά και τα διακοσμητικά σύνολα αποτελούν αναπόφευκτα το σκηνογραφικό πλαίσιο για την καθημερινή ζωής μίας πόλης. Η περιφρόνηση των κανόνων της προοπτικής, το γεωμετρικό λεξιλόγιο οι στερεομετρικές διατυπώσεις και η περιορισμένη χρωματική κλίμακα αποτελούν μια άλλη μεγάλη νοητική αδυναμία.

Σήμερα πολύ λίγοι από τους εμπλεκόμενους και τους «τεχνίτες» έργων, έχουν την επάρκεια ή τη γνώση για να τοποθετήσουν σωστά ένα γλυπτό δημοσίως. Εδώ ακριβώς κυριαρχεί και το γνωστό μπάχαλο των "επιτροπών".

Ποιοι τις στελεχώνουν και πόσο σχετικοί είναι με το αντικείμενο;

Σε αυτές τις επιτροπές μετέχει ένας ιστορικός τέχνης, ένας μουσειολόγος, καθηγητής της αισθητικής ή του πολιτισμού; Επιδιώκεται έστω η συνεργασία με έναν εικαστικό, ειδικά για τη διαμόρφωση του χώρου;

Το πρώτο και σπουδαιότερο συστατικό αυτής της τραγικότητας γεννάται από την ημιμάθεια και τον εθνικό επαρχιωτισμό των εγκατεστημένων «ειδικών», οι οποίοι όπως και οι πολιτικοί εξαντλούν το μέγιστο μέρος της δράσεώς τους στην αναπαραγωγή και διατήρηση του εαυτού τους στις θέσεις τους.

Τα εικαστικά και λογοτεχνικά δημιουργήματα, εκτός από το προσωπικό ασυνείδητο του δημιουργού πηγάζουν από τις αρχέγονες εικόνες της ασυνείδητης μυθολογίας που αποτελεί την κληρονομιά όλης της ανθρωπότητας. Είναι αυτό που αποκαλεί ό C. G.Jung «συλλογικό ασυνείδητο». Η δημιουργία δέχεται, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, «παραποτάμους» αλλά τα νερά τους είναι θολά και σκοτεινά. Το συλλογικό ασυνείδητο είναι μια δυναμικότητα της αρχέγονης εποχής με μνημονικές εικόνες που κληρονομούμε μέσα στην ανατομική δομή του εγκεφάλου. Δεν υπάρχουν έμφυτες ιδέες αλλά έμφυτες δυνατότητες ιδεών που θέτουν όρια ακόμη και στην ποιο τολμηρή φαντασία. Είναι οι apriori ιδέες, η ύπαρξη των οποίων γίνεται αντιληπτή μέσω των επιδράσεών τους. Εμφανίζονται μέσα στο υλικό της τέχνης που διαμορφώνεται με τις αρχές που δημιουργήθηκε. Η δημιουργική διαδικασία και η ασυνείδητη ενεργοποίηση μιας αρχετυπικής εικόνας, της επεξεργασίας και διάπλασης αυτής οδηγεί μέσω της επιστροφής προς τις βαθύτερες πηγές της ζωής. Αυτή είναι και η κοινωνική σημασία της τέχνης.

Βλέπουμε όμως σήμερα, ότι

τα υλικά μέσα έχουν αποκτήσει μια «αυτοτέλεια» και δρουν ανταγωνιστικά στην ίδια την ουσία της κουλτούρας, της τέχνης.

Η ύπαρξη και κυρίως ο προσανατολισμός ενός µνηµείου, συνδέει την τέχνη, τη λατρεία, την παράδοση, τα ήθη και τα έθιµα ενός λαού. Στο πέρασµα των αιώνων η καλλιτεχνική δημιουργία απλώνεται σε όλο το φάσµα των µνηµείων (παλαιολιθικά, νεολιθικά, προχριστιανικά, χριστιανικά και μουσουλμανικά).

«Μέσα από την έρευνα του προσανατολισμού αυτών των µνηµείων έρχονται στην επιφάνεια στοιχεία που αφορούν στον τρόπο κτίσης τους και αναβιώνουν τα πολιτισµικά και λειτουργικά στοιχεία που λάµβαναν υπόψη τους οι κτήτορες κατά τη διάρκεια της θεµελίωσής τους. Με τον όρο "προσανατολισμός μνημείου" ορίζεται η απόλυτη θέση και η διεύθυνσή του στο χώρο δηλαδή η διαδικασία εκείνη µε τη βοήθεια της οποίας είναι δυνατόν ένα μνημείο να τοποθετηθεί στο χώρο σε συγκεκριµένη διεύθυνση (αζιµούθιο) ως προς µια βασική διεύθυνση αναφοράς (Προσανατολισμός Μνημείων στην Ελλάδα και σε όλο τον πλανήτη. Αρχαιοστρονομία. Πανταζής, 2002).

Και βέβαια το όλο αποτέλεσμα επιδεινώνει η πολύ άσχετη βάση και η ακόμα πιο κακή θέση στην οποία στήθηκε. Όταν δεν υπηρετούνται οι σχέσεις των επιμέρους στοιχείων της φόρμας-το ύψος και το βάθος- εξοβελίζεται το δημόσιο γλυπτό ως πράξη αισθητική αλλά και πολιτική.

Το σημείο της Ανατολής ήταν ανέκαθεν το πλέον εύκολο για τον εντοπισμό του, μιας και είναι το σημείο του οπτικού ορίζοντα που εμφανίζεται ο Ήλιος κάθε πρωί. Έτσι η κατεύθυνση προς την Ανατολή έγινε η διεύθυνση εκείνη που όρισε και την έννοια. Αν ξέρεις που είναι η Ανατολή μπορείς μετά να βρεις κάθε άλλη διεύθυνση στον χώρο.

Η σχέση του προσανατολισµού ενός µνηµείου µε το σηµείο της ανατολής του Ήλιου ή ενός αστέρα ή της Σελήνης αντικατοπτρίζει και εξηγεί πολλές φορές τη διαδικασία, τον τρόπο και τη µορφή σκέψης σε κοινωνικά και θρησκευτικά θέµατα του πολιτισµού των κτητόρων του.

Λόγοι παράδοσης ή λειτουργικότητας των χώρων των µνηµείων ανάγκαζαν τους θεµελιωτές τους να επιδείξουν ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο τοποθέτησής τους. Για τον προσανατολισµό των µνηµείων, σε όλες τις ιστορικές περιόδους, έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα ουράνια σώματα. Σημαντικές ημερομηνίες και σχέσεις που συνδέονται με τον προσανατολισμό των μνημείων σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου είναι:

-Των ηλιοστασίων και των ισημεριών και των σημείων ανατολής του Ήλιου, της Σελήνης, ή κάποιου άλλου άστρου τις ημέρες αυτές.
-Της ανατολής του Ήλιου, την ημέρα του ιστορικού συμβάντος, εορτής της θεότητας ή του αγίου.

..

«Η κατασκευή και η χωροθέτησή τους συνδέονται άμεσα με τη χρήση, τη λειτουργικότητά τους αλλά και με την τοπογραφία του χώρου, στον οποίο έχουν κατασκευασθεί. Ο προσανατολισμός δηλαδή και η τοποθέτηση των μνημείων στο χώρο δεν είναι τυχαίοι, αλλά αντανακλούν τα έθιμα και τις παραδόσεις που ακολουθούσαν οι προϊστορικοί ή οι ιστορικοί κτήτορές τους». (Hoskin 2001, Papathanassiou, Hoskin 1994).

Στο παρελθόν έχουν γίνει αποσπασματικές µετρήσεις για τον προσανατολισµό αρχαίων µνηµείων, ναών, τάφων σε διάφορα σημεία της γης και έχει µελετηθεί ο προσανατολισµός του κύριου άξονα συµµετρίας ή της θύρας εισόδου σε σχέση µε τη θέση του ήλιου, της σελήνης ή διαφόρων άλλων αστέρων, όπως π.χ. του Σείριου και του Αρκτούρου, ή αστερισµών, όπως του Ωρίωνα και των Πλειάδων. Οι έρευνες έδειξαν ότι, εκατοντάδες προϊστορικών τάφων και ένας αριθµός µικρών ναών και ιερών, που βρέθηκαν και εξετάστηκαν στην Ιβηρική Χερσόνησο, στη νότια Γαλλία και σε περιοχές της δυτικής Μεσογείου, ανήκουν στη νεολιθική εποχή (7000-2000 π.Χ.) και στα πρώτα χρόνια της εποχής του χαλκού, εµφανίζουν συγκεκριµένο προσανατολισμό. (Hoskin, 2001).

Στο Β′ βιβλίο των Αποστολικών Διαταγών (57ο κεφάλαιο) αναφέρεται ότι ο ναός έπρεπε να έχει σχήµα επίµηκες και να είναι στραµµένος προς ανατολάς (Migne, 1863).
Κατά τη διδασκαλία της χριστιανικής θρησκείας, ο φυσικός ήλιος, από τον οποίο δεχόμαστε το φως ως πηγή ζωής, είναι σύµβολο του Χριστού, του νοητού ″Ήλίου της δικαιοσύνης″.

Κατά το Μεγάλο Βασίλειο, όταν βρισκόμαστε στο εσωτερικό του ναού πρέπει να βλέπουµε προς ανατολάς και να προσευχόµαστε, διότι προς τα εκεί βρίσκεται ο Παράδεισος.

Κατ' άλλη εκκλησιαστική παράδοση, οι Απόστολοι έλεγαν, ότι πρέπει να προσευχόμαστε βλέποντας προς ανατολάς, διότι από εκεί θα φανεί ο Χριστός κατά τη Δευτέρα Παρουσία (Migne, 1863).

Γενικά οι ναοί συνήθως προσανατολίζονται:
i) στη διεύθυνση Ανατολής-Δύσης ακριβώς (ισηµερίες) ή
ii) στη διεύθυνση του σηµείου ανατολής του ήλιου κατά:
α) την ηµεροµηνία εορτής του αγίου στον οποίο ο ναός έχει αφιερωθεί, ή
β) την ηµέρα του χειμερινού ή θερινού ηλιοστασίου.

Τα παραπάνω είναι σημαντικά ώστε να δημιουργηθεί η απαραίτητη ώσμωση μεταξύ του κοινού και του έργου. Αν κάποιες από αυτές τις παραμέτρους δεν λειτουργήσουν, ειδικά στα δημόσια έργα έχουμε υποπέσει στην τραγικότητα της αισθητικής παρατυπίας.

Ένα έργο γλυπτικής που προορίζεται για τον δημόσιο χώρο πρέπει να λάβει υπ' όψιν του αυτήν ακριβώς την παράμετρο και πολύ σοβαρά μάλιστα. Να καλεί. (Κάλλος= καλώ)

Ο χώρος θα καθορίσει το μέγεθος του έργου, τον προσανατολισμό του, την πρόσβαση σε αυτό. Αυτό γίνεται επί αιώνες και θα εξακολουθεί να συμβαίνει με τον ίδιο τρόπο όσο υπάρχει τέχνη.

Το γλυπτό στον δημόσιο χώρο, όταν είναι πλέον σε κοινή οπτική θέα, δικαιώνει τον ρόλο της τέχνης, του καλλιτέχνη, αλλά αποτελεί και μια βίβλο που μεταφέρει δια της όρασης την ιστορική γνώση.

Ο μειοδοτικός τύπος ανθρώπου που επικρατεί σε όλη την γραμμή της ελληνικής κοινωνίας πρέπει να είναι το επίκεντρο των προσπαθειών του κάθε φορέα. Γιατί ενώ ο μέσος άνθρωπος σήμερα, ασύγκριτα πιο μορφωμένος από τον χθεσινό βλέπουμε ότι οδηγείται σε ασύλληπτες μορφές κακογουστιάς και γίνεται δέκτης χοντροκομμένων πολλές φορές θεαμάτων και μένει απλά καταναλωτής-θεατής. Τα θεάματα τέτοιου επιπέδου είναι απαγορευτικά στην ποιότητα της ζωής μας, μέσα από αισθητικούς όρους που εξυψώνουν.

Στο βάθος του προβλήματος βρίσκεται η διαχρονική υποβάθμιση των καλλιτεχνικών μαθημάτων και της ιστορίας της τέχνης ως ιστορίας του πολιτισμού από τα σχολεία μας. Πολιτικοί, νέοι και παλαιότεροι, κοινωνία ρηχή και ημιμαθής, μη έχοντας αισθητικές αναφορές και καλλιτεχνική αγωγή διαχειρίζονται όπως-όπως εκείνο το "γούστο" που τους δίδαξε η τηλεόραση.

...

Ένας Φειδίας έλεγε κάποτε στους μαθητές του:

«Να λαξέψουμε τους Θεούς, δηλαδή τις δυνάμεις που ρέουν στο σύμπαν, είναι άχαρο. Οι πλανήτες τόσο μακρινοί και από εμάς ορατοί ως στρογγυλές πέτρες δεν αναδύουν αυτό που πραγματικά είναι τόσο άπιαστο, μεγαλοπρεπές και με δέος κάλους.

Γιαυτό τους δίνουμε ανθρώπινη μορφή, κίνηση, έκφραση και το πάθος που μας συγκινεί και προκαλεί να δούμε αυτό που οι άνθρωποι θέλουμε εσώψυχα.

Κατεβάζοντας όμως τις Θεϊκές δυνάμεις σε ανθρώπινες μορφές είμαστε υποχρεωμένοι να κατεβάζουμε επίπεδα καί έτσι εμείς οι άνθρωποι να απεικονιζόμαστε ως ζώα.

Το ελάφι της Άρτεμιδας είναι μια ψυχή ανθρώπου. Το κρασί του Διονύσου είναι το αίμα όλων των όντων που μεθούν από την ζωή. Της Αθηνάς οι πτυχές του ρουχισμού της που λαξεύουμε τόσο επίπονα και προσεχτικά περίτεχνα, συμβολίζουν τη μάχη της με τον Εγκέλαδο. Την σεισμικότητα του Ελλάνιου χώρου.

Τα γλυπτά μας δεν είναι ακίνητα, στατικά. Ας τα λένε οι βάρβαροι statues.

Είναι η αέναη ροή του σύμπαντος που θωρώντας τα παντού δίπλα μας, σε κάθε γωνιά της πόλης, μας μιλούν, μας προκαλούν να κοιτάξουμε πιο ψηλά και πιο μέσα, μέσα από το διαυγές μάρμαρο που ο ήλιος διαπερνά τρυφερά, μέσα στα τοπία της ψυχής μας που ενεδρεύει η τέχνη. Γι' αυτό οι ιερείς εξετάζουν το έργο μας και αποτρέπουν την έκθεσή του όταν είμαστε φλύαροι και χωρίς την εγκράτεια που η τέχνη απαιτεί ώστε να εργαστεί όπως πρέπει η φαντασία".